W Polsce usankcjonowano prawnie separację ustawą zmieniającą Kodeks rodzinny i opiekuńczy z maja 1999 roku. Obecnie małżeństwa znacznie rzadziej decydują się na skorzystanie z tej instytucji. Powodem tego może być brak decyzji dotyczącej definitywnego zakończenia małżeństwa przez rozwód bądź inne względy na przykład o podłożu religijnym.
Definicja separacji
Kodeks rodzinny i opiekuńczy nie definiuje pojęcia separacja. W art. 61(1) kro ustawodawca wskazał, że sąd może orzec separację, jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny rozkład pożycia. Dodatkowo, zastrzeżono że pomimo spełnienia tej przesłanki, orzeczenie separacji jest niedopuszczalne, jeżeli na jej skutek miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci małżonków albo jeżeli z innych względów orzeczenie separacji byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego. Warto również dodać, że w przypadku małżeństw bezdzietnych (albo takich, które nie posiadają już wspólnych małoletnich dzieci) orzeczenie separacji jest możliwe na podstawie zgodnego żądania małżonków.
Wady i zalety separacji
Okres na przemyślenie
Separacja może dać małżonkom czas i przestrzeń, aby przemyśleć wzajemną relację w małżeństwie oraz zastanowić się, czy problemy trawiące małżeństwo da się jeszcze naprawić. Czas spędzony osobno może pomóc małżonkom zrozumieć, czy naprawdę chcą zakończyć małżeństwo, czy też są w stanie znaleźć sposób na jego naprawę.
Powstanie rozdzielności majątkowej małżeńskiej
Orzeczenie separacji, z mocy prawa, powoduje powstanie rozdzielności majątkowej małżeńskiej. Od tej chwili zatem każde z małżonków samodzielnie prowadzi swoje sprawy majątkowe. Może to być szczególnie korzystne w przypadku małżeństw, które przed orzeczeniem separacji, zmagały się z problemami finansowymi oraz nie darzyły się wzajemnie zaufaniem w tej kwestii, na przykład kiedy jeden z małżonków przeznaczał znaczną część wspólnego majątku na swoje własne potrzeby, nie patrząc na dobro całej rodziny.
Podział majątku wspólnego i alimenty
Orzeczenie separacji wywołuje takie same skutki, jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba że ustawa stanowi inaczej. Oznacza to, że po uprawomocnieniu się orzeczenia o separacji, małżonkowie mogą dokonać podziału majątku wspólnego.
Podobnie jak w przypadku rozwodu, małżonek który po orzeczeniu separacji znalazł się w niekorzystnej dla niego sytuacji finansowej, może starać się o przyznanie na jego rzecz alimentów od drugiego małżonka. Może się to okazać szczególnie korzystne, gdy w małżeństwie jedno z małżonków było uzależnione finansowo od drugiego małżonka. Niemniej trzeba sobie zdawać sprawę, że alimenty na rzecz małżonka są w Polsce orzekane bardzo ostrożnie.
Dziedziczenie
Po uprawomocnieniu się orzeczenia o separacji małżonkowie nie dziedziczą po sobie z mocy prawa. Co oczywiście nie wyklucza dziedziczenia testamentowego.
Brak możliwości zawarcia nowego małżeństwa
W przeciwieństwie do rozwodu, po uprawomocnieniu się postanowienia bądź wyroku o separacji, żadne z małżonków nie może zawrzeć nowego związku małżeńskiego, ponieważ formalnie dalej pozostają w małżeństwie. Oznacza to również, że żadna ze stron nie może powrócić do nazwiska noszonego przed zawarciem małżeństwa.
Jak przebiega proces separacji?
W zależności od tego, czy małżonkowie podejmą wspólną i zgodną decyzję o separacji, czy będzie to jednostronna inicjatywa któregoś z nich, sąd orzeknie separację albo w postępowaniu nieprocesowym, albo w procesie. Zgodny wniosek stron co do orzeczenia separacji z reguły wiąże się z krótszym i sprawniejszym przebiegiem postępowania.
Podobnie jak w przypadku rozwodu, tak i orzekając separację sąd może przypisać winę rozkładu pożycia jednemu z małżonków, obojgu bądź żadnemu.
Ponadto, sąd orzeknie również o władzy rodzicielskiej nad wspólnymi małoletnimi dziećmi stron, ustali kontakty z dzieckiem oraz zasądzi alimenty na jego rzecz.
