Jakie składniki tworzą majątek osobisty małżonka i co przesądza o tym, że jakiś składnik/rzecz/prawo/pieniądze zalicza się do majątku osobistego a co do majątku wspólnego małżonków?
Czy fakt, że dany składnik należy do majątku osobistego małżonka wpływa na sposób jego dziedziczenia?
Co dzieje się z majątkiem osobistym małżonka w razie rozwodu i podziału majątku albo gdy małżonkowie zdecydują się na zawarcie intercyzy?
Jeżeli interesują Cię odpowiedzi na zadane wyżej pytania, zachęcamy do lektury zamieszonego poniżej wpisu.
Składniki majątku osobistego
Majątek osobisty małżonka stanowią wszelkie składniki majątkowe, które posiadał przed zawarciem związku małżeńskiego. Przy założeniu, że wraz z zawarciem związku małżeńskiego, powstaje wspólność ustawowa małżeńska (a dzieje się tak automatycznie, gdy małżonkowie jeszcze przed zawarciem związku małżeńskiego nie spiszą „intercyzy”), to z tą chwilą w małżeństwie powstają trzy odrębne masy majątkowe: majątek osobisty żony, majątek osobisty męża i majątek wspólny.
O tym, jakie składniki majątkowe nie wchodzą do majątku wspólnego małżonków stanowi art. 33 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego. Zgodnie z tym przepisem do majątku osobistego małżonków należą:
1) przedmioty majątkowe nabyte przed powstaniem wspólności ustawowej małżeńskiej Oznacza to, że jeżeli przyszły małżonek samodzielnie zakupił np. nieruchomość, to ta nieruchomość pozostanie w jego majątku osobistym pomimo późniejszego zawarcia związku małżeńskiego, chyba że po jakimś czasie małżonek zdecyduje się na wniesienie jej do majątku wspólnego, co może uczynić w dowolnym momencie trwania małżeństwa.
Możemy spotkać się także z inną sytuacją. Jeżeli przyszli małżonkowie stosunkowo długo pozostawali w narzeczeństwie i wówczas zakupili wspólnie np. dom, samochody, mieszkanie, to – nawet po zawarciu związku małżeńskiego – będą oni pozostawali co do tych składników współwłaścicielami w częściach ułamkowych i nie będzie to ich współwłasność ustawowa małżeńska.
2) przedmioty majątkowe nabyte przez dziedziczenie, zapis lub darowiznę, chyba że spadkodawca lub darczyńca inaczej postanowił
Ustawodawca silnie zaakcentował w tym przypadku znaczenie woli spadkodawcy, zapisodawcy i darczyńcy w określeniu przeznaczenia przynależności danego składnika majątkowego do majątku osobistego lub do majątku wspólnego małżonków. Jeżeli zatem spadkodawca nie pozostawi testamentu i objęcie spadku nastąpi na podstawie ustawy, to oczywistym jest, że dany składnik majątkowy wejdzie do majątku osobistego małżonka. Aby natomiast spadek wszedł do majątku wspólnego małżonków, wprost musi o tym stanowić testament, w którym spadkodawca przewidzi taką możliwość. Analogicznie uwagi te dotyczą umowy darowizny, z tym jednak zastrzeżeniem, że żeby dana rzecz weszła do majątku wspólnego małżonków, to oboje małżonkowie muszą być podmiotami umowy.
3) przedmioty majątkowe wynikające ze wspólności łącznej
Przepis ten został wprowadzony do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego nowelizacją z 2004 r., jako rozwiązanie budzących wiele trudności praktycznych zbiegów konsekwencji prawnych, które wynikały z jednoczesnej przynależności danego składnika majątku zarówno do majątku wspólnego małżonków, jak i do innego rodzaju wspólności łącznej. Problemy te powstawały, gdy jeden z małżonków był wspólnikiem spółki cywilnej albo oboje małżonkowie byli wspólnikami w tego rodzaju spółce lub też oboje małżonkowie zawiązywali wspólnie spółkę cywilną.
Oznacza to, że wniesiony przez danego małżonka wkład do spółki cywilnej będzie należał do jego majątku osobistego, ale już należny wspólnikowi takiej spółki zysk będzie wchodził do majątku wspólnego małżonków.
4) przedmioty majątkowe służące wyłącznie do zaspokajania osobistych potrzeb jednego z małżonków
Są to wszelkie przedmioty, które służą zaspokajaniu codziennych potrzeb małżonka, jak również przedmioty służące do zaspokajania jego potrzeb duchowych czy kulturalnych. Dla przykładu można tu wymienić: okulary, wózek inwalidzki należący do małżonka będącego inwalidą, czy biżuteria. Przy czym, przy ocenie tego ostatniego składnika majątkowego należy zawsze rozważyć, czy był on zakupiony jako lokata kapitału, wówczas bowiem może się okazać, że będzie go należało zakwalifikować jako przedmiot należący do majątku wspólnego.
5) prawa niezbywalne, które mogą przysługiwać tylko jednej osobie
Punkt ten dotyczy wszelkich praw, które mogą przynależeć tylko jednej osobie i są one niezbywalne. Niezbywalność takiego prawa oznacza, że nie można przenieść go na inną osobę. Przykładem tego rodzaju prawa jest dożywocie, prawo do alimentów albo prawo do wynagrodzenia za wykonaną pracę.
6) przedmioty uzyskane z tytułu odszkodowania za uszkodzenie ciała lub wywołanie rozstroju zdrowia albo z tytułu zadośćuczynienia za doznaną krzywdę; nie dotyczy to jednak renty, należnej poszkodowanemu małżonkowi z powodu całkowitej lub częściowej zdolności do pracy zarobkowej albo z powodu zwiększenia się jego potrzeb lub zmniejszenia widoków na przyszłość
7) wierzytelności z tytułu wynagrodzenia za pracę lub z tytułu innej działalności zarobkowej jednego z małżonków
Wynagrodzenie za pracę jednego z małżonków wchodzi do majątku wspólnego z dniem wypłaty. Natomiast sama wierzytelność związana z dochodzeniem przez jednego z małżonków wynagrodzenia za wykonaną przez niego pracę stanowi składnik jego majątku osobistego.
8) przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągnięcia jednego z małżonków
Chodzi tu przede wszystkim o nagrody przyznane małżonkowi za szczególne dokonania twórcze, artystyczne, literackie, naukowe, czy techniczne, jak i za udział w zawodach czy konkursach wymagających wiedzy, a także przedmioty majątkowe uzyskane za osiągnięcia sportowe.
9) prawa autorskie i prawa pokrewne, prawa własności przemysłowej oraz inne prawa twórcy
W tym punkcie ustawodawca wskazał na prawa twórcy, tj. prawa, o których mowa w ustawach o prawie autorskim oraz prawie własności przemysłowej.
10) przedmioty majątkowe nabyte w zamian za składniki majątku osobistego
Mowa jest tu o surogacji, czyli przedmiotach majątkowych nabytych w zamian za przedmioty należące do majątku osobistego.
Majątek osobisty a ślub
Wszelkie przedmioty czy prawa należne przyszłemu małżonkowi, stanowiące jego majątek osobisty, po zawarciu związku małżeńskiego nadal będą stanowiły jego majątek osobisty. Zatem samo zawarcie związku małżeńskiego w żaden sposób nie wpływa na skład posiadanego przez małżonka majątku osobistego. Żeby zmienić taką sytuację małżonkowie musieliby zawrzeć umowę majątkową małżeńską, na mocy której nastąpiłoby przesunięcie danego prawa lub rzeczy z majątku osobistego do majątku wspólnego małżonków.
Majątek osobisty a dziedziczenie
Majątek osobisty małżonka podlega dziedziczeniu na zasadach ogólnych. Jeżeli spadkodawca zdecyduje się na sporządzenie testamentu, to może swobodnie rozrządzić należącym do niego majątkiem osobistym według własnej woli. Może także dokonać zapisów windykacyjnych poszczególnych składników swojego majątku osobistego na rzecz konkretnych wskazanych przez niego osób, przy czym mogą być to zarówno osoby należące do kręgu spadkobierców ustawowych, jak i osoby, które w ogóle nie dziedziczyłyby po danej osobie na zasadach ogólnych.
Jeżeli małżonek nie pozostawi testamentu, to jego majątek osobisty będzie podlegał dziedziczeniu na zasadach ogólnych. W pierwszej kolejności odziedziczą go małżonek i dzieci spadkodawcy w częściach równych. Przy czym udział należny małżonkowi dziedziczącemu wraz z dziećmi nie może być mniejszy niż ¼ całości spadku. Jeżeli małżonkowie nie mieli wspólnych dzieci, to majątek osobisty odziedziczy małżonek i rodzice zmarłego.
Majątek osobisty a rozwód
Należy mieć na uwadze, że ani rozwód ani podział majątku wspólnego nie obejmują składników majątku osobistego małżonka. Przy podziale majątku każdy z małżonków będzie zobowiązany do zwrotu wydatków i nakładów poczynionych z majątku wspólnego na jego majątek osobisty. Sąd orzekając o podziale majątku z urzędu zobowiązany będzie do rozliczenia tego typu nakładów i wydatków.
Zgoła inaczej będzie w sytuacji odwrotnej, czyli rozliczenia nakładów z majątku osobistego małżonka na majątek wspólny. Tego typu nakłady i wydatki sąd weźmie bowiem pod uwagę przy podziale majątku tylko i wyłącznie, jeżeli małżonek, który poniósł taki nakład lub wydatek, zgłosi wniosek o dokonanie takiego rozliczenia.
