Sprawa o podział majątku ma zazwyczaj miejsce zaraz po orzeczeniu rozwodu. Najczęściej są w niej jeszcze obecne emocje związane z niedawno przebytym rozwodem, a niejednokrotnie także stres i zmęczenie związane z rozstaniem i układaniem życia na nowo. Z uwagi na te okoliczności, zdarza się że strona może stracić „czujność”, którą warto zachować w sprawie o podział majątku. Warto bowiem mieć na uwadze, że wynik tego postępowania przekłada się na sytuację finansową danej osoby i niejednokrotnie może w znaczący sposób wpłynąć na to jak potoczy się czyjeś życie po rozwodzie. Istotne jest zatem solidne przygotowanie się do sprawy, w tym celu zapraszam do lektury niniejszego artykułu, w którym omówione zostaną najważniejsze kwestie związane z dzieleniem majątku wspólnego po rozwodzie.
Na początek wyjaśnię, że w niniejszym artykule skoncentruję się na kwestiach dotyczących podziału majątku po uprawomocnieniu się wyroku rozwodowego, ponieważ w praktyce jest to sytuacja zdecydowanie najczęstsza. Chociaż sąd może dokonać podziału majątku wspólnego małżonków jeszcze w sprawie o rozwód, to faktycznie zdarza się to raczej rzadko. Warunkiem koniecznym jest w tym przypadku całkowita zgodność małżonków co do składu majątku wspólnego i wartości jego poszczególnych składników, a także przekonanie sądu, że przeprowadzenie podziału nie opóźni postępowania rozwodowego.
Co nie wchodzi w skład majątku wspólnego?
Jeżeli przed zawarciem związku małżeńskiego, małżonkowie nie zdecydowali się na podpisanie umowy majątkowej małżeńskiej (intercyzy), to zasadą jest że wraz z zawarciem związku małżeńskiego powstaje pomiędzy nimi ustrój wspólności majątkowej małżeńskiej. Oznacza, to że od tej chwili wszelkie nabyte przez nich wspólnie lub przez jednego z nich rzeczy będą wchodziły do majątku wspólnego. Wyjątkiem od tej zasady będą przedmioty, które zostaną nabyte przez jednego z małżonków w zamian za środki pochodzące z jego majątku osobistego. Dla zobrazowania tej sytuacji posłużę się przykładem: żona przed zawarciem małżeństwa posiadała mieszkanie, które już po zawarciu związku małżeńskiego sprzedała i za te środki zakupiła inną nieruchomość, która to nieruchomość również będzie stanowiła jej majątek osobisty i nie wejdzie do majątku wspólnego małżonków, pomimo tego że zakup drugiej nieruchomości miał miejsce już po ślubie. Zatem zakupiona nieruchomość, skoro nie weszła nigdy do majątku wspólnego, a stanowi tylko i wyłącznie majątek osobisty jednego z małżonków, nie będzie podlegała podziałowi majątku po rozwodzie.
Wskażę także, że do majątków osobistych małżonków należą wszelkie rzeczy i mienie otrzymane na skutek darowizny i w ramach spadku. Te przedmioty lub nabyte w zamian za nie inne rzeczy nie wejdą zatem w skład majątku wspólnego małżonków i nie będą podlegały podziałowi w sprawie o podział majątku wspólnego.
Co sąd bierze pod uwagę przy podziale majątku?
Co do zasady podziałowi podlegać będą wszelkie składniki majątku wspólnego małżonków. Zatem w pierwszej kolejności sąd prowadzący postępowanie podziałowe będzie musiał ustalić skład majątku wspólnego małżonków. Może się zdarzyć również sytuacja, w której małżonkowie co do części rzeczy wchodzących w skład majątku wspólnego osiągną porozumienie i podzielą się nimi pomiędzy sobą bez udziału sądu, a co do pozostałych składników majątku wspólnego nie będą w stanie się porozumieć i podział będzie musiał zostać przeprowadzony przed sądem.
Po ustaleniu co wchodzi w skład majątku wspólnego, sąd będzie musiał oszacować wartość poszczególnych składników majątku wspólnego małżonków. Jeżeli małżonkowie nie będą zgodni, co do wyceny wartości poszczególnych rzeczy, to sąd skorzysta z oceny biegłego lub biegłych, jeżeli poszczególne rzeczy będą należały do różnych kategorii np. nieruchomości, samochody, dzieła sztuki, itd.
Należy mieć świadomość, że przedmiotem podziału mogą być tylko i wyłącznie aktywa. Sądy nie dzielą nigdy pasywów np. długów, kredytów, pożyczek, itd. Często można spotkać się z oczekiwaniami małżonków, co do podziału po rozstaniu kredytu, jaki pozostał do spłaty za wspólną nieruchomość. W praktyce jednak sąd nie podzieli kredytu. Dokona odpowiedniego podziału fizycznego nieruchomości pomiędzy małżonków, jeżeli podział taki byłby możliwy, a jeżeli nie to przyzna nieruchomość na własność jednemu z małżonków z obowiązkiem odpowiedniej spłaty na rzecz drugiego małżonka. Kredyt natomiast dalej będzie obciążał oboje małżonków. Małżonkowie mogą się porozumieć pomiędzy sobą w tej kwestii i ustalić sposób spłaty kredytu pomiędzy sobą w inny sposób lub też mogą zwrócić się do banku o przepisanie umowy kredytowej tylko na jednego małżonka.
Sąd ustala stan majątku wspólnego na chwilę ustania wspólności majątkowej małżeńskiej, a jego wartość na dzień dokonywania podziału. Niejednokrotnie zdarzają się sytuacje, gdy pomiędzy ustaniem wspólności majątkowej małżeńskiej a podziałem, jedno z byłych już małżonków zbywa jeden ze składników należących do majątku wspólnego, warto podkreślić, że taka sytuacja nie musi się wiązać ze stratą (pokrzywdzeniem) drugiego małżonka. Istotne będzie w takiej sytuacji odpowiednie sformułowanie żądania rozliczenia takiego składnika majątku wspólnego we wniosku o podział majątku, w czym na pewno pomoże radca prawny.
Sądem właściwym w sprawach o podział majątku jest sąd rejonowy miejsca położenia majątku wspólnego.
Co istotne, nie ma żadnego terminu, do którego należy wystąpić z wnioskiem o podział majątku wspólnego. Roszczenie o podział nie ulega przedawnieniu.
Od czego zacząć podział majątku?
Formalnym pierwszym krokiem zmierzającym do podziału majątku wspólnego jest złożenie do sądu wniosku o podział majątku. Krok ten należy jednak poprzedzić zastanowieniem się nad tym, co należy do majątku wspólnego. Dla sprawniejszego przebiegu takiej analizy warto zapisać sobie po kolei, co wraz z małżonkiem lub samodzielnie było nabywane do majątku wspólnego przez cały czas trwania małżeństwa. Chodzi tu o wszelkie nieruchomości, rzeczy oraz środki zgromadzone na rachunkach bankowych, itp. Zwrócę jednak uwagę, że w takim „spisie” powinny się znaleźć wyłącznie przedmioty należące do obojga małżonków w dacie ustania wspólności majątkowej małżeńskiej. Jeżeli podstawą ustania wspólności jest wyrok orzekający rozwód, to datą ustania wspólności majątkowej małżeńskiej jest data uprawomocnienia się tego wyroku.
Po ustaleniu składników majątku wspólnego, należy przystąpić do oszacowania wartości każdego z nich. Jak wskazywałam w jednym z poprzednich akapitów, dany składnik majątku wspólnego powinien zostać oszacowany według stanu z dnia ustania wspólności, a według wartości na dzień podziału. Załóżmy zatem, że w skład majątku wspólnego małżonków wchodzi dom, w którym jeszcze przed rozwodem wykonany był remont, to oznacza to, tyle że przy podziale majątku sąd będzie brał pod uwagę jego stan z chwili ustania wspólności (czyli po remoncie), a jego wartość będzie oceniania według cen rynkowych dla takich nieruchomości w chwili podziału.
Po sporządzeniu list składników majątku wraz z oszacowaniem ich wartości, można przystąpić do sporządzania wniosku o podział do sądu. Jeżeli mamy jakiekolwiek wątpliwości, co to tego co powinniśmy zaliczyć do majątku wspólnego, a co nie bądź też jak dokonać wyceny poszczególnych składników majątkowych, to jest to dobry moment na zwrócenie się po pomoc do radcy prawnego, który profesjonalnie sporządzi wniosek o podział oraz wytłumaczy wszelkie wątpliwości i zawiłości związane z tym postępowaniem. W tym miejscu warto wspomnieć, że niejednokrotnie zdarza się, że klient przychodzi do kancelarii z głębokim przekonaniem, że nie należy mu się dany składnik majątku, a po rozmowie okazuje się, że jak najbardziej dana nieruchomość lub rzecz powinna zostać zgłoszona do podziału.
Jakie dowody przy podziale majątku?
Dowodami najczęściej pojawiającymi się w postępowaniach o podział majątku wspólnego są przede wszystkim wyciągi z rachunków bankowych, kopie zeznań podatkowych, umowy (np. darowizny) oraz zeznania świadków, w tym przede wszystkim rodziny, przyjaciół, znajomych, sąsiadów. Oczywiście o tym, który środek dowodowy wybrać w danej sprawie decydują każdorazowo jej okoliczności faktyczne. Wszystko zależy bowiem od tego, co dana strona postępowania zamierza udowodnić. Nie zawsze też będzie uzasadnione prowadzenie bardzo rozbudowanego postępowania dowodowego.
Kiedy sąd dzieli majątek nierówno?
Co do zasady udziały małżonków w majątku wspólnym są równe. Jednakże z ważnych powodów każdy z małżonków może żądać, aby ustalenie udziałów w majątku wspólnym nastąpiło z uwzględnieniem stopnia, w którym każdy z nich przyczynił się do powstania tego majątku.
Aby sąd ustalił nierówne udziały w majątku wspólnym muszą zostać spełnione łącznie dwie przesłanki w postaci „ważnych powodów” i „stopnia przyczynienia się do powstania majątku wspólnego”. Od razu w tym miejscu zaznaczę, że Kodeks rodzinny i opiekuńczy przewiduje wprost, że przy ocenie, w jakim stopniu każdy z małżonków przyczynił się do powstania majątku wspólnego, uwzględnia się także nakład osobistej pracy przy wychowywaniu dzieci i we wspólnym gospodarstwie domowym.
„Ważnymi powodami” uzasadniającymi odejście od zasady równych udziałów w majątku wspólnym, są wszelkie okoliczności, które z moralnego (etycznego) punktu widzenia będą przemawiały za ustaleniem nierównych udziałów. W orzecznictwie za takie ważne powody uznawane są np.: trwonienie majątku, hazard, alkoholizm, narkomania oraz trwałe i uporczywe naruszanie przez jednego z małżonków obowiązków wobec rodziny, czy też długotrwała separacja zawiniona przez jednego z małżonków.
Z kolei „stopień przyczyniania się do powstania majątku wspólnego” należy rozumieć zarówno jako wszelkie działania małżonków zmierzające do powiększania majątku wspólnego, jak i całokształt ich starań w zakresie ciążących na nich obowiązków w stosunku do rodziny, którą założyli. Oczywiście oceniając tę przesłankę, sąd nie będzie badał wyłącznie aspektu ekonomicznego.
Jak wynika z orzecznictwa Sądu Najwyższego, odejście od zasady równość podziału majątku wspólnego jest możliwe tylko wtedy, gdy małżonek przeciwko któremu skierowane jest żądanie w sposób rażący i uporczywy nie przyczynia się do powstania majątku wspólnego stosowanie do swoich sił i możliwości zarobkowych. Oczywiście ocena danego stanu faktycznego w sprawie będzie zależała od towarzyszących jej okoliczności faktycznych. I tak np. inaczej zostanie przez sąd oceniona sytuacja osoby niepracującej zawodowo, gdy jest ona całkowicie lub częściowo niezdolna do pracy a inaczej, gdy osoba taka jest całkowicie zdrowa, ale przez lata spędzone w małżeństwie nigdy nie przejawiała chęci podjęcia pracy zarobkowej. Inaczej też będzie należało ocenić sytuację, gdy żona pozostała w domu z uwagi na potrzebę opieki nad dziećmi i jednocześnie zajmowała się domem, a w małżeństwie tylko mąż pracował zarobkowo, a inaczej, gdy żona pozostała w domu, ale nie przejawiała nigdy chęci opieki nad dziećmi i zajmowania się domem, itp.
Należy także mieć na uwadze, że jeżeli zaistnieją w danej sprawie okoliczności uzasadniające ustalenie przez sąd nierównych udziałów w majątku wspólnym, to strona w swoim wniosku o podział majątku musi wystąpić z takim żądaniem.
Ile kosztuje założenie sprawy w sądzie o podział majątku?
Od wniosku o podział majątku wspólnego pobierana jest opłata stała w kwocie 1.000 zł, a jeżeli wniosek zawiera zgodny projekt podziału, to opłata wynosi 300 zł. Najczęściej jednak nie są to jedyne koszty, jakie przyjdzie ponieść w związku z tym postępowaniem. Jeżeli strony nie są zgodne co do wyceny poszczególnych składników majątku, to bez wątpienia sąd skorzysta z pomocy biegłego lub też kilku biegłych w zależności od tego jakie poszczególne składniki majątku przyjdzie mu wycenić. Jeżeli w skład majątku wspólnego wchodziło przedsiębiorstwo (firma), nieruchomość i samochody, to niestety jeden biegły nie będzie właściwym do oszacowania wartości wszystkich tych składników. W praktyce w takiej sytuacji konieczne będzie powołanie aż trzech biegłych.
Dodatkowo, należy jeszcze mieć na uwadze, że inny będzie koszt wyceny np. nieruchomości bądź samochodu, a inny firmy. Z reguły koszty szacowania przedsiębiorstw mogą sięgać od kilku do kilkunastu tysięcy złotych. W celu powołania biegłych sądy najczęściej zobowiązują strony do złożenia zaliczki na opinię biegłego, a całkowity koszt opinii zostaje wyliczony dopiero w orzeczeniu kończącym postępowanie. Ponadto, z uwagi na stopień skomplikowania sprawy o podział majątku, strony najczęściej korzystają w tych postępowaniach z pomocy profesjonalnych pełnomocników, stąd też do kosztów należy doliczyć honorarium dla radcy prawnego lub adwokata.
Jak długo trwa sprawa o podział majątku?
Niestety nie da się jednoznacznie odpowiedzieć na to pytanie. Czas trwania sprawy o podział majątku uzależniony jest od kilku czynników. Przede wszystkim, czy strony są zgodne co do podziału majątku czy też nie, ile jest składników majątku do podziału i czy w sprawie będzie brał udział biegły lub biegli, jakie dowody zostały zgłoszone w sprawie i ilu świadków będzie musiał wysłuchać sąd przed podjęciem decyzji w sprawie podziału. Jeżeli strony są zgodne, to sprawa przebiegnie w miarę szybko i sprawnie, jeżeli natomiast w sprawie jest wiele punktów spornych, to może ona potrwać nawet kilka lat.
O co pyta sąd na sprawie o podział majątku?
Wiele osób zadaje sobie to pytanie i zastanawia się o co mogą zostać zapytane na rozprawie. Jak na każdej sprawie, sąd zapyta strony o wiek i wykonywany zawód. Pozostałe pytania będą natomiast pozostawały w związku z toczącą się sprawą. Nie istnieje żaden katalog takich pytań. Pytania będą zawsze oscylowały wokół tematu sprawy, jednak w zależności od okoliczności danej sprawy mogą się znacząco różnić. Niemniej jednak sąd na pewno będzie musiał ustalić, kiedy ustała wspólności majątkowa małżeńska, jakie składniki wchodzą w skład majątku wspólnego i jaka jest ich wartość, kiedy i przez kogo zostały one nabyte oraz za jakie środki. Następnie sąd zapyta o zarobki małżonków w trakcie trwania małżeństwa, jak i obecne oraz o oszczędności.
Oczywiście, poza sądem pytania mogą być także zadawane przez strony i ich pełnomocników. Im więcej składników majątkowych, tym bardziej rozbudowane będzie postępowanie dowodowe, a co za tym idzie także dłuższa lista pytań. Może zdarzyć się również taka sytuacja, że co do jednego ze składników majątku sąd osiągnie pewność już po kilku pytaniach, a co do innego składnika będzie musiał zadać ich o wiele więcej, a dodatkowo zlecić wycenę biegłemu lub przesłuchać świadków.
Jak uniknąć podziału majątku po rozwodzie?
Przede wszystkim, należy wskazać, że podział majątku po rozwodzie nie jest obligatoryjny (obowiązkowy), a roszczenie o podział majątku wspólnego nie ulega przedawnieniu. Dopóki żyją oboje małżonkowie, to każdemu z nich przysługuje uprawnienie do wystąpienia do sądu z żądaniem podziału majątku. Jeżeli byli małżonkowie nie dokonają podziału za swojego życia, to należy mieć na uwadze, że po śmierci jednego z nich przynależny mu udział w majątku wspólnym wchodzi do masy spadkowej, a tym samym podziału majątku będą mogli domagać się jego spadkobiercy.
Odwlekanie sprawy o podział majątku może z czasem przynieść więcej szkód niż korzyści. Może się bowiem okazać, że świadkowie po wielu latach nie będą pamiętali jak było naprawdę, czasem nawet samym stroną zacierają się w pamięci okoliczności związane z nabyciem danego składnika majątku wspólnego. Warto zatem odwrócić postawione na wstępie pytanie dotyczące unikania sprawy o podział majątku i zastąpić je pytaniem, co zrobić, żeby w sytuacji danej strony doprowadzić do jak najkorzystniejszego podziału majątku. W tym celu najlepiej spotkać się z radcą prawnym, który bazując na swojej wiedzy i doświadczeniu podpowie, jakie działania byłyby najbardziej pożądane.
