W Polsce bardzo dużo przedsiębiorstw działa w formie jednoosobowej działalności gospodarczej lub w formie spółki cywilnej. W wielu branżach są to wystarczające formy prawne dla prowadzenia działalności, które pozwalają na osiągnięcie dobrych wyników finansowych przy zachowaniu dużego odformalizowania i niższych kosztów prowadzenia działalności w porównaniu do spółek prawa handlowego, w których co do zasady wszelkie zmiany wymagają uchwał i kolejnych – odpłatnych – wpisów w Krajowym Rejestrze Sądowym. Duża różnica pomiędzy obiema formami prowadzenia działalności zarysowuje się w razie śmierci przedsiębiorcy. O ile bowiem, co do zasady wszystkie spółki wpisane do KRS, po śmierci jednego ze wspólników mogą działać dalej, o tyle w przypadku jednoosobowych działalności i spółek cywilnych nie jest to już takie proste.
Jeżeli chcesz dowiedzieć się, na czym polega zarząd sukcesyjny, kto może go powołać i czy w ogóle warto się na to zdecydować, zapraszam do zapoznania się z poniższą treścią.
Zarząd sukcesyjny – co to właściwie jest?
Możliwość ustanowienia zarządu sukcesyjnego pojawiła się wraz z wejściem w życie ustawy z dnia 5 lipca 2018 r. o zarządzie sukcesyjnym przedsiębiorstwem osoby fizycznej i innych ułatwieniach związanych z sukcesją przedsiębiorstw. Ustanowienie zarządu sukcesyjnego stanowi pewną tymczasową formę prowadzenia przedsiębiorstwa przez zarządcę sukcesyjnego do czasu podjęcia przez spadkobierców decyzji, co do dalszych losów przedsiębiorstwa.
Co najważniejsze, ustanowienie zarządu sukcesyjnego pozwala na płynne wejście na miejsce zmarłego przedsiębiorcy zarządcy sukcesyjnego. Oznacza to, że w przypadku śmierci przedsiębiorcy firma może dalej sprawnie działać posługując się dotychczasowym numerem NIP, wywiązywać się z dotychczasowych umów i co nie mniej ważne zatrudniać pracowników. Jeżeli w firmie nie został ustanowiony zarząd sukcesyjny, to wraz z upływem 30 dni od dnia śmierci przedsiębiorcy wszelkie umowy o pracę z pracownikami wygasają. W takiej sytuacji, pracownikowi przysługiwałoby odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. Natomiast, w razie ustanowienia w firmie zarządu sukcesyjnego, umowy o pracę z pracownikami wygasną dopiero wraz z wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego, chyba że przed dniem wygaśnięcia dojdzie do przejęcia pracownika przez nowego pracodawcę, czyli spadkobiercę przedsiębiorstwa.
Kto może ustanowić zarząd sukcesyjny
Zarząd sukcesyjny na wypadek śmierci może ustanowić we własnym imieniu każdy przedsiębiorca wpisany do Centralnej Ewidencji i Informacji Działalności Gospodarczej (CEIDG). Żeby to zrobić należy wybrać konkretną osobę na zarządcę sukcesyjnego, uzyskać jej zgodę na pełnienie tej funkcji, a następnie dokonać odpowiedniej zmiany wpisu w CEIDG.
Zarząd sukcesyjny może ustanowić – poza przedsiębiorcą prowadzącym jednoosobową działalność gospodarczą – także każdy wspólnik spółki cywilnej.
Jeżeli przedsiębiorca zmarł, nie ustanawiając uprzednio zarządcy sukcesyjnego, to art. 12 przywołanej powyżej ustawy o zarządzie sukcesyjnym, pozwala na powołanie zarządu sukcesyjnego następującym osobom:
1). małżonkowi przedsiębiorcy, któremu przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku, lub
2). spadkobiercy ustawowemu przedsiębiorcy, który przyjął spadek, albo
3). spadkobiercy testamentowemu przedsiębiorcy, który przyjął spadek albo zapisobiercy windykacyjnemu, który przyjął zapis windykacyjny, jeżeli zgodnie z ogłoszonym testamentem przysługuje mu udział w przedsiębiorstwie spadku.
Natomiast po uprawomocnieniu się postanowienia o stwierdzeniu nabycia spadku albo zarejestrowaniu aktu poświadczenia dziedziczenia, sporządzonego przez notariusza, zarządcę sukcesyjnego będzie mógł powołać wyłącznie właściciel przedsiębiorstwa w spadku.
Aby któraś z wymienionych wyżej osób mogła powołać zarządcę sukcesyjnego, wymagana jest zgoda tych osób, którym łącznie przysługuje udział w przedsiębiorstwie w spadku większy niż 85/100.
Uprawnienie do powołania zarządu sukcesyjnego wygasa z upływem dwóch miesięcy od dnia śmierci przedsiębiorcy. Od razu warto zaznaczyć w tym miejscu, że terminu tego nie można ani przywrócić ani przedłużyć.
Jak zatem widać, warto aby powołanie zarządcy sukcesyjnego nastąpiło za życia przedsiębiorcy, bowiem ewentualne, późniejsze konflikty pomiędzy spadkobiercami przedsiębiorcy mogą skutecznie uniemożliwić ustanowienie zarządu sukcesyjnego, a w skrajnych przypadkach udaremnić lata pracy i wysiłku włożonych przez przedsiębiorcę w stworzenie firmy i jej rozwój. Skuteczne ustanowienie zarządu sukcesyjnego pozwala na płynne przejście przedsiębiorstwa z rąk zarządcy sukcesyjnego do spadkobiercy lub spadkobierców bez konieczności zakładania nowej firmy, ubiegania się o nadanie nr NIP, czy poszukiwania pracowników.
Warto zaznaczyć, że zarząd sukcesyjny może być ustanowiony również przez przedsiębiorcę, który tymczasowo zawiesił swoją działalność.
Kto może pełnić rolę zarządcy sukcesyjnego
Na zarządcę sukcesyjnego przedsiębiorca może powołać każdą osobę fizyczną, która posiada pełną zdolność do czynności prawnych. Nie może nim być natomiast osoba, wobec której prawomocnie orzeczony został zakaz prowadzenia działalności gospodarczej bądź też środek karny albo środek zabezpieczający w postaci zakazu prowadzenia określonej działalności gospodarczej. W praktyce na zarządcę sukcesyjnego powoływani są najczęściej małżonek przedsiębiorcy, dorosłe dziecko lub wnuk albo zaufany współpracownik.
Co może zarządca sukcesyjny
Zarządca sukcesyjny działa w imieniu własnym, ale na rachunek właściciela przedsiębiorstwa w spadku. Co oznacza, że wszelkie konsekwencje związane z decyzjami podejmowanymi przez zarządcę sukcesyjnego będą obciążały spadkobierców.
Zarządca sukcesyjny może także pozywać i być pozywany w sprawach wynikających z wykonywanej przez przedsiębiorcę działalności gospodarczej lub prowadzenia przedsiębiorstwa w spadku, jak również brać udział w postępowaniach administracyjnych, podatkowych i sądowoadministracyjnych dotyczących tych spraw. W praktyce pozwala to m.in. na sprawne dochodzenie zaległych roszczeń. Zarządca sukcesyjny może np. pozwać zalegających z płatnościami kontrahentów zmarłego przedsiębiorcy.
Na jaki czas można ustanowić zarządcę sukcesyjnego
Zarząd sukcesyjny wygasa w sytuacjach wskazanych w art. 59 przywołanej powyżej ustawy o zarządzie sukcesyjnym. Należy mieć na uwadze, że zarząd wygaśnie najpóźniej z upływem dwóch lat od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Z ważnych przyczyn sąd może, jeszcze przed wygaśnięciem zarządu sukcesyjnego, przedłużyć okres zarządu sukcesyjnego na czas oznaczony, nie dłuższy niż pięć lat liczone od dnia śmierci przedsiębiorcy.
Wynagrodzenie dla zarządcy sukcesyjnego
W ustawie o zarządzie sukcesyjnym wskazano, że w zakresie wynagrodzenia dla zarządcy sukcesyjnego mają odpowiednie zastosowanie przepisy Kodeksu cywilnego o zleceniu. Oznacza to, że jeżeli ani z umowy, ani z okoliczności nie wynika, że zarządca zobowiązał się do wykonywania swojej funkcji nieodpłatnie, to należy mu się wynagrodzenie. Jeżeli zarządca nie zawarł umowy ze spadkobiercami, w której to precyzyjnie określone zostałyby zasady i stawki według, których należy obliczyć wynagrodzenie należne zarządcy sukcesyjnemu, to należeć mu się będzie wynagrodzenie odpowiadające wykonanej przez niego pracy ustalone według ceny rynkowych.
