Uprawnionymi do zachowku są zstępni spadkodawcy (np. dzieci, wnuki), małżonek spadkodawcy oraz rodzice spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy. Rodzeństwo spadkodawcy nie należy zatem do kręgu osób uprawnionych do zachowku.
Zachowek – czym jest?
W większości europejskich systemów prawa ustawodawcy zdecydowali się na zabezpieczenie interesów najbliższych członków rodziny spadkodawcy na wypadek nieuwzględnienia ich w testamencie. W Polsce zabezpieczenie to przyjęło postać zachowku.
Zachowek stanowi określoną w przepisach część wartości udziału spadkowego, który należałby się uprawnionemu do zachowku w sytuacji uwzględnienia go przez spadkodawcę przy okazji podziału swego majątku między spadkobierców.
Zachowek, jako wierzytelność osoby do niego uprawnionej, przybiera postać pieniężną i realizowany jest jako roszczenie o zapłatę określonej sumy pieniężnej.
Ile wynosi zachowek?
Jak stanowi art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo zstępny uprawniony jest małoletni – 2/3 wartości udziału spadkowego, który przypadłby mu przy dziedziczeniu ustawowym, a w pozostałych przypadkach połowa wartości tego udziału. Jak wynika z przywołanego powyżej przepisu, ustawodawca zagwarantował wyższy udział małoletniemu i osobie trwale niezdolnej do pracy w celu skuteczniejszej ochrony ich interesów.
Aby ustalić wartość zachowku, należy w pierwszej kolejności ustalić wartość udziału spadkowego, który przypadłby uprawnionemu w razie dziedziczenia ustawowego. Przy obliczaniu takiego udziału należy pamiętać, że uwzględnia się spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, a nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.
Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów zwykłych i poleceń natomiast dolicza się do spadku darowizny i zapisy windykacyjne dokonane przez spadkodawcę. Jednak nie dotyczy to drobnych darowizn.
Zachowek – czy zawsze się należy?
Warto mieć świadomość, że podstawą przyznania danej osobie prawa do zachowku jest więź łącząca uprawnionego ze spadkodawcą. Na uprawnionym do zachowku ciąży obowiązek lojalności wobec spadkodawcy. Wzajemne relacje pomiędzy uprawnionymi do zachowku a spadkodawcą mają na celu ochronę więzi rodzinnych wynikających z małżeństwa lub pokrewieństwa, które to z kolei stanowią podstawę do zachowku. Stąd też naganne postępowanie uprawnionego do zachowku względem spadkodawcy lub innych bliskich mu osób, zaburzające wzajemne więzi rodzinne, może prowadzić do jego wykluczenia od dziedziczenia, czego skutkiem może być m.in. utrata prawa do zachowku. Obecnie istnieją co najmniej dwie instytucje, które służą do weryfikacji kręgu osób uprawnionych do dziedziczenia ewentualnie do zachowku. Są to niegodność dziedziczenia i wydziedziczenia.
