Wraz z osiągnięciem pełnoletności człowiek zyskuje pełną zdolność do dokonywania czynności prawnych. Zdarzają się jednak sytuacje, kiedy nie jest to wskazane, na przykład z uwagi na stan zdrowia. Właśnie dlatego stworzona została instytucja ubezwłasnowolnienia – przy czym rozróżnia ona ubezwłasnowolnienie częściowe i całkowite. Czym się one różnią, jak wyglądają procedury i jakie prawa zachowuje osoba ubezwłasnowolniona w obu przypadkach?
Na czym polega ubezwłasnowolnienie?
Na początku należy odpowiedzieć na pytanie, co to jest ubezwłasnowolnienie. To instytucja prawna, która polega na odebraniu danej osobie praw do dokonywania czynności prawnych. W świetle prawa, wszelkie czynności prawne dokonane przez osobę ubezwłasnowolnioną całkowicie można uznać za nieważne.
Najistotniejszym powodem, dla którego dokonuje się ubezwłasnowolnienia, jest zapewnienie takiej osobie bezpieczeństwa. Mowa przede wszystkim o ochronie przed konsekwencjami zawierania różnego typu umów czy podejmowania innych czynności prawnych, mogących godzić w interesy osoby ubezwłasnowolnionej.
Czym jest ubezwłasnowolnienie całkowite, a czym ubezwłasnowolnienie częściowe?
Wiele osób obawia się tego, że ubezwłasnowolnienie bliskiej osoby może odebrać jej wszelkie prawa w zakresie decydowania o sobie. Należy wiedzieć, że istnieją dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia – całkowite i częściowe. W przypadku ubezwłasnowolnienia całkowitego mamy do czynienia z sytuacją, gdy dana osoba traci możliwość do podejmowania czynności prawnych. Nie może więc samodzielnie zawierać żadnych umów.
Jeśli chodzi o ubezwłasnowolnienie częściowe, jego konsekwencje nie są tak daleko idące. Owszem, osoba ubezwłasnowolniona traci możliwość podejmowania czynności prawnych, ale nadal może decydować o wielu sprawach związanych z jej życiem codziennym. Jest to więc odpowiednie rozwiązanie dla osób, które mogą zachować pewną zdolność do czynności prawnych, w zakresie, w jakim mogą kierować swoim postępowaniem.
Ubezwłasnowolnienie całkowite a częściowe – najważniejsze różnice
Wiesz już, że w polskim systemie prawnym wyróżnia się dwa rodzaje ubezwłasnowolnienia: całkowite i częściowe. Oba te rozwiązania mają na celu zabezpieczenie interesów osoby ubezwłasnowolnionej, ale różnią się zakresem ograniczeń oraz formą wsparcia, jakie osoba ta otrzymuje.
Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę. Podstawowym obowiązkiem kuratora jest zapewnienie osobie ubezwłasnowolnionej częściowo pomocy podczas dokonywanych czynności prawnych. Zawierając umowę osoba ubezwłasnowolniona częściowo będzie musiała uzyskać zgodę na jej zawarcie od swojego kuratora, a w przypadku umów dotyczących rozporządzenia majątkiem w znacznym rozmiarze (jak np. sprzedaż mieszkania) będzie musiała uzyskać zgodę na zawarcie takiej umowy również ze strony sądu.
Dla człowieka ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna prawnego. Stosunek pomiędzy tymi osobami może przypominać nieco relację między dzieckiem a rodzicem. Dziecko nie jest w stanie samodzielnie podejmować żadnych czynności – zawsze reprezentuje go rodzic, nawet w bieżących sprawach życia codziennego. Można to porównać z władzą rodzicielską. To osoba dorosła podejmuje wszystkie decyzje i zawiera umowy. Jeśli osoba ubezwłasnowolniona całkowicie dokona nawet drobnej czynności prawnej bez zgody przedstawiciela ustawowego, będzie ona uznana za nieważną.
Kogo można ubezwłasnowolnić całkowicie, a kogo częściowo?
Ubezwłasnowolnienie częściowe na ogół stosowane jest w przypadku osób, które są w stanie w dużej mierze samodzielnie kierować swoim życiem, ale mogą potrzebować pewnej pomocy przy poważniejszych sprawach, związanych między innymi z zawieraniem umów. Doskonałym przykładem mogą być tutaj osoby starsze, które niejednokrotnie padają ofiarą różnego typu oszustów finansowych.
Z kolei całkowicie ubezwłasnowolnić można te osoby, które nie powinny dokonywać żadnych czynności prawnych samodzielnie, ponieważ nie są w stanie kierować swym postępowaniem. Rozwiązanie to stosuje się u osób chorych psychicznie, z niedorozwojem umysłowym oraz w przypadku innego rodzaju zaburzeń psychicznych. Mogą to być także osoby zmagające się z uzależnieniem (dotyczy to w szczególności pijaństwa lub narkomanii). W niektórych przypadkach przesłanki do ubezwłasnowolnienia całkowitego występują też u osób starszych, np. jeżeli zmagają się z demencją lub chorobą Alzheimera.
Prawa osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie i częściowo
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych, co oznacza, że może podejmować pewne decyzje samodzielnie, ale w innych przypadkach wymaga wsparcia kuratora. Ubezwłasnowolnienie częściowe obejmuje między innymi następujące prawa:
- zawieranie umów w drobnych bieżących sprawach życia codziennego jak dokonywanie zakupów czy korzystanie z usług,
- nawiązywanie stosunku pracy i dokonywanie czynności z tym związanych (przy czym należy mieć na uwadze, że istnieje także pogląd zakładający, że do skutecznego zawarcia umowy o pracę przez osobę ubezwłasnowolnioną częściowo wymagana jest zgoda jej kuratora),
- rozporządzanie swoim wynagrodzeniem,
- zawarcie małżeństwa, jeśli stan zdrowia nie zagraża małżeństwu ani przyszłemu potomstwu,
- dziedziczenie – osoby takie mogą być spadkobiercami.
Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie może zawierać umowy należące do umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego i umowa taka staje się ważna z chwilą jej wykonania. Nie dotyczy to jednak sytuacji, gdy umowa taka pociągałaby za sobą rażące pokrzywdzenie osoby ubezwłasnowolnionej całkowicie. Osoba ubezwłasnowolniona całkowicie może być spadkobiercą, ale wszelkie czynności związane z przyjęciem lub odrzuceniem spadku będą musiały być dokonane przez jej opiekuna prawnego.
Jak wygląda procedura ubezwłasnowolnienia całkowitego i częściowego?
Procedura ubezwłasnowolnienia jest stosunkowo skomplikowana. Kluczowe znaczenie ma tutaj odpowiednio przygotowany wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite, na podstawie którego sąd przystępuje do rozpoznania sprawy. We wniosku powinny znaleźć się wszystkie ważne informacje, w tym dane osoby, której wniosek dotyczy.
Najważniejsze jest przemyślane uzasadnienie. Nie może ono pozostawiać wątpliwości co do tego, że rzeczywiście istnieją przesłanki ubezwłasnowolnienia całkowitego. Tak samo wygląda to w sytuacji, gdy planowany jest wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe.
Ważnym etapem całego procesu jest wysłuchanie osoby, która ma zostać ubezwłasnowolnienia częściowo lub całkowicie. Odbywa się ono w obecności biegłego psychologa oraz neurologa lub psychiatry. Sąd może również podjąć decyzję o przesłuchaniu świadków. Na tej podstawie sąd podejmie decyzję: oddali wniosek lub orzeknie ubezwłasnowolnienie częściowe bądź całkowite.
Nie ma wątpliwości co do tego, że w sprawach o ubezwłasnowolnienie w Warszawie warto skorzystać z pomocy prawnej. Doświadczony adwokat lub radca prawny określi, czy istnieją przesłanki do złożenia wniosku o ubezwłasnowolnienie, a jeśli okaże się, że tak, zapewni pomoc na każdym etapie sprawy. Pomoże on też wybrać rodzaj ubezwłasnowolnienia odpowiedni w danej sytuacji.
