Sprawy o ubezwłasnowolnienie częściowe budzą wiele emocji i pytań. Jakie prawa ma osoba częściowo ubezwłasnowolniona? Czy po wydaniu orzeczenia przez sąd osoba ubezwłasnowolniona częściowo może pracować? Jeżeli masz w swoim otoczeniu osobę, która ze względu na swój stan zdrowia wymaga wsparcia, zapoznaj się z poniższym poradnikiem.
Na czym polega ubezwłasnowolnienie częściowe? Definicja
Ubezwłasnowolnienie to instytucja, która wiąże się nierozerwalnie z kwestią zdolności do czynności prawnych. Osoba pełnoletnia ma zdolność do czynności prawnych – może zawierać umowy lub zaciągać zobowiązania. Czasem jednak z uwagi na chorobę może ona nie być zdolna do podejmowania racjonalnych decyzji. I właśnie na taką okoliczność przewidziano instytucję ubezwłasnowolnienia. Na czym polega ubezwłasnowolnienie? Na pozbawieniu lub ograniczeniu zdolności do wykonywania czynności prawnych.
Z przepisów wynika, że ubezwłasnowolnienie może być całkowite lub częściowe. Różnice między ubezwłasnowolnieniem całkowitym a częściowym dotyczą stopnia ograniczenia zdolności do czynności prawnych oraz pomocy, jaką otrzymuje osoba ubezwłasnowolniona. Jeżeli ma miejsce:
- ubezwłasnowolnienie całkowite – dana osoba traci możliwość podejmowania czynności prawnych, a wsparcia udziela jej opiekun prawny;
- ubezwłasnowolnienie częściowe – skutki nie są tak daleko idące, ponieważ w tym przypadku dochodzi jedynie do ograniczenia zdolności do czynności prawnych i ustanowiony zostaje kurator, którym najczęściej jest członek najbliższej rodziny.
Kogo można ubezwłasnowolnić częściowo? Kluczowe przesłanki
Kwestię tego, kogo można ubezwłasnowolnić częściowo, precyzuje art. 16 Kodeksu cywilnego. Wynika z niego, że przesłankami umożliwiającymi orzeczenie ubezwłasnowolnienia częściowego są:
- pełnoletność. Aby daną osobę można było ubezwłasnowolnić częściowo, musi ona być pełnoletnia. W przypadku osób w wieku od 13 do 18 lat możliwe jest tylko ubezwłasnowolnienie całkowite;
- choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy albo innego rodzaju zaburzenia psychiczne -Ubezwłasnowolnić można wyłącznie osobę, która ze względu na swój stan nie może reprezentować swoich interesów;
- stan zdrowia osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, nie uzasadnia jej ubezwłasnowolnienia całkowitego. Jednocześnie osoba ta nie jest samodzielnie prowadzić swoich spraw i potrzebuje wsparcia.
Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe – jak wygląda procedura?
Sprawa o ubezwłasnowolnienie częściowe jest inicjowana wnioskiem. Rozpoznaje go sąd okręgowy właściwy ze względu na miejsce zamieszkania osoby, która ma zostać ubezwłasnowolniona. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe może zostać złożony przez osoby wskazane w Kodeksie postępowania cywilnego – są to m.in.: małżonek, rodzeństwo i krewni w linii prostej (np. dziecko lub rodzic).
Chociaż wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można przygotować samodzielnie, pomóc może też prawnik rodzinny. Wniosek – poza danymi personalnymi stron postępowania – musi zawierać też uzasadnienie. Należy wskazać, dlaczego dana osoba powinna zostać ubezwłasnowolniona i dołączyć np. dokumentację medyczną. Ważne, aby argumentacja była merytoryczna.
Procedura ubezwłasnowolnienia częściowego jest wieloetapowa. W pewnym uproszczeniu można powiedzieć, że przebiega ona następująco:
- Złożenie wniosku o ubezwłasnowolnienie częściowe do właściwego sądu – można to zrobić samodzielnie lub przez pełnomocnika.
- Rozprawa w sądzie – osoba, która ma zostać częściowo ubezwłasnowolniona, zostaje wysłuchana przez sąd. Konieczne jest zatem jej osobiste stawiennictwo w sądzie.
- Przeprowadzenie badania osoby, której dotyczy wniosek przez biegłych lekarzy psychiatrów.
- Wydanie orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu częściowym – jeżeli na podstawie zgromadzonego w sprawie materiału jest to możliwe.
Prawa osoby częściowo ubezwłasnowolnionej – co warto wiedzieć?
Osoba ubezwłasnowolniona częściowo wciąż ma pewną decyzyjność – może choćby zawierać drobne umowy w życiu codziennym czy rozporządzać posiadanym dochodem, chyba że sąd postanowił inaczej. Jednak wielu decyzji nie podejmie samodzielnie – potrzebna będzie zgoda kuratora. Kurator dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ma określone obowiązki, przy czym ich zakres wyznacza sąd.
Obowiązki kuratora mogą sprowadzać się do wspierania osoby częściowo ubezwłasnowolnionej, ale równie dobrze kurator może być powołany do jej reprezentowania i zarządzania jej majątkiem. W drugim przypadku będzie on m.in. potwierdzać ważność umów zawartych przez osobę częściowo ubezwłasnowolnioną.
Czy osoba ubezwłasnowolniona częściowo musi wyrazić zgodę na leczenie?
Jedną z przesłanek do ubezwłasnowolnienia częściowego jest stan zdrowia. Czy osoba starsza, u której zdiagnozowano np. demencję i z tego powodu została ona ubezwłasnowolniona częściowo, musi wyrazić zgodę na leczenie? Ustawa o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta rozstrzyga tę kwestię następująco: jeżeli pacjent jest ubezwłasnowolniony, ale dysponuje dostatecznym rozeznaniem, ma prawo wyrazić sprzeciw co do udzielenia świadczenia zdrowotnego. W tej sytuacji zgoda przedstawiciela ustawowego nie ma znaczenia – potrzebne będzie zezwolenie sądu opiekuńczego.
Czy osoba ubezwłasnowolniona częściowo może pracować?
Pytanie, czy osoba ubezwłasnowolniona częściowo może pracować, sprowadza się do innego: czy osoba częściowo ubezwłasnowolniona może podpisywać dokumenty? Częściowe ubezwłasnowolnienie w Warszawie czy innym mieście w Polsce nie ogranicza aktywności zawodowej – osoba częściowo ubezwłasnowolniona może podjąć pracę, ale umowę powinien podpisać kurator. Co do wynagrodzenia, to osoba, w stosunku do której wydano orzeczenie o częściowym ubezwłasnowolnieniu, niekiedy może nim rozporządzać.
Czy osoba ubezwłasnowolniona częściowo może zawrzeć małżeństwo?
Co do zasady zgodnie z regułami ustanowionymi w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym, małżeństwa nie może zawrzeć osoba ubezwłasnowolniona całkowicie. Ponadto, nie może zawrzeć małżeństwa osoba dotknięta chorobą psychiczną albo niedorozwojem umysłowym. Jeżeli jednak stan zdrowia lub umysłu takiej osoby nie będzie zagrażał małżeństwu ani zdrowiu przyszłego potomstwa, a osoba ta nie jest ubezwłasnowolniona całkowicie, to sąd może jej zezwolić na zawarcie związku małżeńskiego.
Czy osoba częściowo ubezwłasnowolniona może głosować?
Nie ma prawa wybierania osoba ubezwłasnowolniona prawomocnym orzeczeniem sądu – tak brzmi art. 10 § 2 pkt 3 Kodeksu wyborczego. Odpowiedź na pytanie, czy osoba częściowo ubezwłasnowolniona może głosować, brzmi zatem: nie. Nie mniej orzecznictwo, w tym m.in. Europejskiego Trybunału Praw Człowieka wskazuje jednoznacznie na konieczność dokonania zmian w tym zakresie.
