Dla dziecka najkorzystniejsze jest, gdy każdy z rodziców jest zaangażowany w proces wychowawczy. Niestety nie zawsze jest to możliwe – zdarza się, że ma miejsce ograniczenie władzy rodzicielskiej jednemu lub obojgu rodziców. Co to oznacza w praktyce?
Co oznacza ograniczenie władzy rodzicielskiej?
Władza rodzicielska, która jest rozumiana jako obowiązek i prawo rodziców do wykonywania pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka, przysługuje obojgu rodzicom. Niekiedy jednak dobro dziecka wymaga, aby sąd ograniczył władzę rodzicielską jednemu lub obojgu z nich. Co oznacza ograniczenie władzy rodzicielskiej? To pozbawienie rodzica (rodziców) swobody w wykonywaniu pieczy nad dzieckiem.
Celem ograniczenia władzy rodzicielskiej jest ochrona dziecka – nie jest to narzędzie do karania rodziców. Nie wszystkie sprawy o ograniczenie władzy rodzicielskiej w Warszawie czy innych miastach są inicjowane z winy rodziców – niekiedy powodem jest choroba rodzica, która uniemożliwia mu wypełnianie obowiązków względem dziecka. Zdarza się też, że po rozstaniu rodzice pozostają w głębokim konflikcie, który dotyka również kwestii wychowania dziecka.
O ograniczeniu władzy rodzicielskiej jednemu lub obojgu rodziców decyduje sąd. Jednocześnie postępowanie w przedmiocie ograniczenia władzy rodzicielskiej może być zainicjowane na wniosek bądź z urzędu.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej z urzędu
Wszczęcie z urzędu postępowania o ograniczenie władzy rodzicielskiej ma miejsce, gdy sąd zostanie poinformowany, że rodzic (rodzice) zaniedbują dziecko. Źródłem takiej informacji może być np. miejski ośrodek pomocy społecznej, którego pracownicy pracują z rodziną i są dobrze zorientowani w jej sytuacji. Rodzice otrzymują możliwość wypowiedzenia się w sprawie, a sąd bada, czy dobro dziecka rzeczywiście jest zagrożone i następnie wydaje postanowienie.
Wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej
Sąd może też zdecydować o ograniczeniu władzy rodzicielskiej rodzicowi (rodzicom) na wniosek. Najczęściej jest on składany przez jednego z rodziców, ale formalnie nie ma przeszkód, aby został on złożony również przez dziadków czy szkołę, do której uczęszcza dziecko. Jeżeli rodzice dziecka się rozwodzą, żądanie ograniczenia władzy rodzicielskiej może zostać wyartykułowane w złożonym do sądu pozwie rozwodowym.
Przesłanki do ograniczenia władzy rodzicielskiej
Władza rodzicielska może zostać ograniczona, aby zapobiec zagrożeniu dobra dziecka. Muszą więc istnieć przesłanki do wydania takiego postanowienia przez sąd. Bardzo często powodem takiego rozstrzygnięcia jest silny konflikt między rodzicami, który uniemożliwia wypracowanie jakiegokolwiek porozumienia, co oczywiście negatywnie odbija się na dobru dziecka.
Jeżeli rodzice po rozstaniu nie są w stanie osiągnąć porozumienia i ustalić, jak będą wykonywać władzę rodzicielską, to sąd – zgodnie z art. 107 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego – rozstrzyga o sposobie wspólnego wykonywania władzy rodzicielskiej i utrzymywaniu kontaktów z dzieckiem. Sąd może też powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając władzę rodzicielską drugiego z nich do określonych obowiązków i uprawnień w stosunku do dziecka.
Niekiedy rodzice nadużywają alkoholu, stosują przemoc czy pozostawiają dziecko przez długi czas bez opieki. Wówczas ograniczenie władzy rodzicielskiej może polegać na poddaniu rodziców nadzorowi kuratora lub zobowiązaniu ich do współpracy z asystentem rodziny. W skrajnych przypadkach sąd może postanowić o umieszczeniu dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo w instytucjonalnej pieczy zastępczej.
Na czym polega ograniczenie władzy rodzicielskiej?
Ograniczenie rodzicowi władzy rodzicielskiej wiąże się z odsunięciem go od procesu bieżącego wychowania i opieki nad dzieckiem. Ma on jedynie wpływ na sprawy dotyczące istotnych spraw dziecka. Sąd w postanowieniu ograniczającym władzę rodzicielską zawsze wskazuje zakres istotnych spraw dziecka, w których współdecydować może rodzic, którego władza rodzicielska została ograniczona. Do istotnych spraw dziecka zalicza się m.in. wybór ścieżki jego edukacji, określenie sposobu jego leczenia czy jego wyjazd na stałe za granicę. Jeżeli tak postanowi sąd, to o wszystkich tych kwestiach może decydować jeden z rodziców bez konieczności konsultacji z drugim rodzicem.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej to nie to samo co ustalenie kontaktów z dzieckiem. Sąd rozstrzyga o kontaktach po złożeniu odpowiedniego wniosku w tej sprawie, przy czym w razie jednoczesnego złożenia wniosków o ograniczenie władzy rodzicielskiej oraz o ustalenie kontaktów z dzieckiem, sąd rozpatrzy je we wspólnym postępowaniu.
Jak napisać wniosek o ograniczenie władzy rodzicielskiej?
Pismo skierowane do sądu musi zawierać następujące elementy:
- datę i miejsce sporządzenia wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej (a prawidłowo wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej);
- dane wnioskodawcy i uczestnika – imię, nazwisko, adres, numer PESEL;
- treść żądania – możliwe jest również wnioskowanie o zabezpieczenie roszczenia do czasu zakończenia sporu;
- uzasadnienie – należy wskazać, dlaczego rodzicowi (rodzicom) powinna zostać ograniczona władza rodzicielska; we wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej to kluczowa kwestia.
Do wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej należy dołączyć też dokumentację. To m.in. odpis skrócony aktu urodzenia dziecka oraz opinie i informacje z ośrodka (ośrodków) pomocowych.
Sprawa odbywa się w trybie nieprocesowym, więc nie składamy pozwu, tylko wniosek.
Sprawy dotyczące ograniczenia władzy rodzicielskiej – podobnie jak pozostałe sprawy w sądach niestety trwają stosunkowo długo. Bardzo często na pierwsze posiedzenie sądu czeka się kilka miesięcy. Stąd też dobrym pomysłem jest, aby zajął się tym prawnik od spraw rodzinnych. Sporządzenie od razu kompletnego wniosku zawsze skraca postępowanie, gdyż unikamy wezwań sądu do uzupełnienia braków formalnych.
Czy jest możliwe przywrócenie władzy rodzicielskiej po jej ograniczeniu?
Ograniczenie praw rodzicielskich nie musi być stanem trwałym – możliwe jest przywrócenie władzy rodzicielskiej po jej ograniczeniu. O tym, czy tak się stanie, zadecyduje sąd po rozpatrzeniu sprawy. Sprawa będzie rozpatrywana na wniosek zainteresowanego rodzica, który musi wykazać, że przywrócenie mu władzy rodzicielskiej nie będzie stało w sprzeczności z dobrem dziecka. Kluczowa jest tutaj przywołana argumentacja z potwierdzającymi ją dowodami.
Chociaż sąd ma obowiązek rozpatrzyć sprawę, to wcale nie musi przychylić się do wniosku złożonego przez rodzica. Warto więc, by jeszcze przed złożeniem wniosku do sądu ewentualny wnioskodawca rozważył konsultację z prawnikiem od spraw rodzinnych – prawnik pomoże w przygotowaniu się do sprawy, a także opracuje treść pisma.
Ograniczenie władzy rodzicielskiej – jak się bronić?
Zdarza się, że zachowanie rodzica zagraża bezpieczeństwu – dobru dziecka i złożenie wniosku o ograniczenie władzy rodzicielskiej jest zasadne. Niekiedy jednak taki wniosek jest traktowany instrumentalnie (jako element zemsty na małżonku lub byłym partnerze). Jak się bronić przed niesłusznymi oskarżeniami i uniknąć ograniczenia władzy rodzicielskiej? Kluczowe jest postępowanie dowodowe – należy wykazać swoje zaangażowanie w proces wychowania dziecka. Czasem konieczne może okazać się też odparcie niesłusznych zarzutów dotyczących braku kwalifikacji rodzicielskich (np. dotyczących uzależnień).
W praktyce obrona w sprawie o przywrócenie władzy rodzicielskiej może polegać na wykazaniu przez rodzica, że:
- aktywnie zajmuje się dzieckiem – spędza z nim czas, zna jego zainteresowania i wie, jak idzie mu nauka w szkole;
- nie uchyla się od jego utrzymywania – co łatwo wykazać, przedstawiając np. wyciągi z rachunku bankowego;
- próba ograniczenia mu władzy rodzicielskiej to zemsta małżonka.
Warto też zadbać o dowody. Do sądu można dostarczyć dokumentację fotograficzną (np. wykonaną podczas wakacji z dzieckiem) i korespondencję z małżonkiem (z której wynika, że próba ograniczenia władzy rodzicielskiej to działanie w złej wierze). Dobrym pomysłem może być też złożenie wniosku o przesłuchanie świadków.
