Władza rodzicielska to ogół obowiązków i praw rodziców względem ich małoletnich dzieci, która obejmuje w szczególności wykonywanie pieczy nad osobą i majątkiem dziecka oraz do wychowania dziecka z poszanowaniem jego godności i praw. Pozbawienie władzy rodzicielskiej może nastąpić tylko i wyłącznie w razie zaistnienia jednej z przesłanek wymienionych przez ustawodawcę w art. 111 KRO. Powodami pozbawienia władzy rodzicielskiej są: niewykonywanie władzy rodzicielskiej z powodu trwałej przeszkody, jeżeli rodzic bądź oboje rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej lub w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka.
Kiedy może dojść do pozbawienia władzy rodzicielskiej?
Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej zostały przez ustawodawcę określone w art. 111 KRO. W myśl przepisu sąd opiekuńczy pozbawi rodziców władzy rodzicielskiej, gdy:
- nie może być ona wykonywana z powodu trwałej przeszkody;
- rodzice nadużywają władzy rodzicielskiej;
- rodzice w sposób rażący zaniedbują swoje obowiązki względem dziecka.
Warto podkreślić, że w razie zaistnienia którejś ze wskazanych okoliczności, pozbawienie praw rodzicielskich ma charakter obligatoryjny. Do decyzji sądu należy zaś to, czy władzę utrzymać, w sytuacji zaistnienia przesłanki wymienionej w art. 111 § 1a KRO, tj. gdy:
- mimo udzielonej pomocy, nie ustały przyczyny, które uzasadniały umieszczenie dziecka w rodzinie zastępczej, rodzinnym domu dziecka albo instytucjonalnej pieczy zastępczej; w szczególności chodzi tu o sytuacje, gdy rodzice trwale nie interesują się dzieckiem.
Pozbawienie władzy rodzicielskiej może dotyczyć obojga rodziców lub wyłącznie jednego z nich. W praktyce najczęściej mamy do czynienia z tą drugą sytuacją. Ważne jest, że rodzicowi, który został pozbawiony praw, nie odbiera się możliwości kontaktu z dzieckiem. Traci on natomiast uprawnienie do decydowania o sprawach dotyczących dziecka.
Jakie mogą być podstawy do odebrania praw rodzicielskich?
Przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej nie zostały w sposób szczegółowy omówione lub zdefiniowane przez ustawodawcę. Dlatego odpowiedzi na pytanie, jakie okoliczności mogą stanowić podstawę odebrania praw rodzicielskich, należy upatrywać w doktrynie i orzecznictwie.
Trwała przeszkoda w wykonywaniu władzy rodzicielskiej
Przez pojęcie trwałej przeszkody należy rozumieć taką okoliczność, która zgodnie z logicznym i rozsądnym przewidywaniem będzie trwała długi czas lub nie można ustalić czasu jej trwania. Takie rozumienie przesłanki potwierdził m.in. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 2 czerwca 2000 roku (sygn. akt II CKN 960/00).
O jakie przeszkody zatem chodzi? W odróżnieniu od przeszkody przemijającej, której skutkiem jest zawieszenie władzy rodzicielskiej, trwała przeszkoda to taka, która według rozsądnego przewidywania będzie istniała przez długi czas, niedający się ustalić albo wprawdzie możliwy do przewidzenia, ale obejmujący dłuższy czas. W praktyce najczęściej za tego typu przeszkodę uznawane są: wyjazd na stałe za granice, długotrwały brak zainteresowania sprawami dziecka, odbywanie długotrwałej kary pozbawienia wolności, ciężka i długotrwała choroba uniemożliwiająca wykonywanie władzy rodzicielskiej.
Trzeba zatem pamiętać, że trwałość przeszkody należy analizować w kontekście indywidualnych okoliczności sprawy, a najlepiej zrobi to doświadczony prawnik od spraw rodzinnych.
Nadużycie władzy rodzicielskiej
Czym jest nadużycie władzy rodzicielskiej? W ślad za postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 7 września 2000 roku należy wskazać, że chodzi tu o takie zachowanie rodzica, które wywiera destrukcyjny wpływ na wychowanie i rozwój dziecka, nawet jeżeli nie jest to związane z negatywnym nastawieniem rodzica.
W praktyce za nadużycie władzy rodzicielskiej uznaje się najczęściej nadużywanie alkoholu i pasożytniczy tryb życia (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 10 maja 2000 roku, sygn. akt III CKN 775/00), a także uprawianie przestępczego procederu i uchylanie się od świadczeń alimentacyjnych (postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2000 roku, sygn. akt III CKN 834/99).
Rażące zaniedbanie obowiązków rodzica wobec dziecka
Zaniedbywanie obowiązków wobec dziecka to sytuacje, gdy mamy do czynienia z zawinionym naruszeniem obowiązków rodzicielskich. Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 19 czerwca 1997 roku (sygn. akt III CKN 122/97) doprecyzował, że zachowania takie nabierają cech niepoprawności i uporczywości, a dodatkowo charakteryzuje je nasilenie złej woli.
Kiedy sąd nie może odebrać władzy rodzicielskiej?
Znając przesłanki pozbawienia władzy rodzicielskiej, dość łatwo odpowiedzieć na pytanie, kiedy sąd nie może jej odebrać. Przede wszystkim nie może tego zrobić, gdy nie zaistniały okoliczności warunkujące pozbawienie władzy.
Nie można odebrać także władzy nad dzieckiem, które osiągnęło pełnoletność. Zgodnie z art. 92 KRO okres pozostawania pod władzą wygasa bowiem z chwilą osiągnięcia pełnoletności.
Najczęściej zadawane pytania o argumenty do pozbawienia władzy rodzicielskiej
Sprawy z zakresu prawa rodzinnego, zwłaszcza te dotyczące sytuacji dzieci, nie należą do łatwych. Jakie pytania mogą pojawić się na sprawie o pozbawienie władzy rodzicielskiej? Kiedy można złożyć wniosek o pozbawienie praw?
W jakich sytuacjach może dojść do pozbawienia praw rodzicielskich?
Sąd obligatoryjnie orzeka pozbawienie władzy rodzicielskiej, gdy nie może być ona wykonywana z powodu trwałej przeszkody, jest nadużywana przez rodziców lub w sposób rażący zaniedbują oni swoje obowiązki wobec dziecka. Sąd może także zdecydować o pozbawieniu władzy rodzicielskiej, gdy mimo udzielonej pomocy nie ustała przyczyna umieszczenia dziecka w pieczy zastępczej.
Jakie mogą być argumenty do odebrania władzy rodzicielskiej?
Najczęstszymi argumentami, przytaczanymi w sprawach o pozbawienie władzy rodzicielskiej, są: długotrwały brak zainteresowania dzieckiem np. z powodu wyjazdu za granicę lub odbywania kary pozbawienia wolności, stosowanie przemocy fizycznej lub psychicznej przez rodzica, uporczywe uchylanie się od obowiązku alimentacyjnego, uzależnienie rodzica od alkoholu lub środków odurzających, pozostawanie na drodze przestępczej np. utrzymywanie się z kradzieży, wykorzystywanie dziecka do czynów nierządnych.
Jakie argumenty nie są wystarczające do pozbawienia praw rodzicielskich?
Niewystarczającymi argumentami do pozbawienia władzy rodzicielskiej są przede wszystkim te, które nie mają odpowiedniego poparcia w materiale dowodowym. Niestety nie należą do rzadkości sytuacje, w których jedno z rodziców podnosi względem drugiego fałszywe oskarżenia związane z nadużywaniem władzy rodzicielskiej.
Sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej to jedne z najtrudniejszych z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego. We wszelkich tego typu sprawach warto już na początku postępowania zasięgnąć porady adwokata lub radcy prawnego specjalizującego się w prawie rodzinnym. Niezwykle istotne jest bowiem zgłoszenie w trakcie trwania sprawy o pozbawienie władzy rodzicielskiej w Warszawie odpowiednich dowodów, a ich niezgłoszenie w odpowiednim momencie może wywołać negatywne konsekwencje dla strony, a nawet skutkować przegraniem w sprawie.
