W ostatnich dekadach zauważalny jest wyraźny trend starzenia się polskiego społeczeństwa. To jeden z powodów, dla których coraz popularniejszym tematem jest częściowe lub całkowite ubezwłasnowolnienie osoby starszej. Jakie skutki ma ta procedura? Kiedy i jak można ubezwłasnowolnić osobę starszą?
Kiedy można ubezwłasnowolnić osobę starszą?
Odpowiadając na pytanie, co to jest ubezwłasnowolnienie, można powiedzieć, że to daleko idąca ingerencja w sferę praw seniora. To właśnie powoduje, że ubezwłasnowolnienie starszej osoby jest możliwe tylko wówczas, gdy zaistniały ku temu podstawy.
Przesłanki do ubezwłasnowolnienia są następujące: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo lub narkomania. W przypadku seniorów najczęściej powodem ubezwłasnowolnienia są inne zaburzenia psychiczne, np. otępienie starcze, choroba Alzheimera czy choroba Parkinsona. Przesłanką do ubezwłasnowolnienia nie jest natomiast wiek.
Przykład: U 65-letniego Cezarego zdiagnozowano kilka lat temu chorobę Alzheimera. Mężczyzna ma zaburzenia pamięci i snu oraz urojenia. To powoduje, że podczas spacerów zawsze towarzyszy mu członek rodziny. Rodzina rozważa wniosek o ubezwłasnowolnienie, bo ostatnio mężczyzna wypisał się ze szpitala na żądanie, ale w drodze do domu zgubił się, a tragedii zapobiegły szybkie działania najbliższych.
Kodeks cywilny rozróżnia ubezwłasnowolnienie częściowe i całkowite seniora. Sądy orzekają częściowe ubezwłasnowolnienie osoby starszej, gdy potrzebuje ona pomocy do prowadzenia swoich spraw. Gdy senior nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, pozostaje ubezwłasnowolnienie całkowite. W każdym przypadku chodzi jednak o dobro osoby starszej.
Częściowe a całkowite ubezwłasnowolnienie osoby starszej
Różnice między ubezwłasnowolnieniem częściowym i całkowitym widoczne są również w ich skutkach. Jeżeli z powodu innego rodzaju zaburzeń psychicznych senior został ubezwłasnowolniony częściowo, to może on rozporządzać swoim majątkiem czy zaciągać zobowiązania, ale potrzebuje zgody kuratora. Jeżeli kurator jej nie wyrazi, czynność będzie nieważna.
Dalej idące skutki ma ubezwłasnowolnienie całkowite osoby starszej – taki senior nie może m.in. rozporządzać swoim majątkiem czy zaciągać pożyczek, może jednak zawierać umowy w drobnych bieżących sprawach, np. zrobić zakupy w osiedlowym sklepie (kupić produkty spożywcze czy gazety). Wyjątkiem jest sytuacja, gdy taka umowa pociąga za sobą rażące pokrzywdzenie osoby, która nie ma zdolności do czynności prawnych.
Ubezwłasnowolnienie osoby starszej i chorej można też rozpatrywać przez pryzmat jej opiekuna prawnego. Dzięki orzeczeniu o ubezwłasnowolnieniu może on realnie pomóc seniorowi, np. zapewnić mu opiekę medyczną, złożyć wniosek o umieszczenie go w placówce, w której otrzyma on fachową pomoc czy odrzucić spadek składający się głównie ze zobowiązań – po uzyskaniu zgody sądu.
Jak ubezwłasnowolnić osobę starszą? Procedura ubezwłasnowolnienia
Gdy senior nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem i potrzebuje pomocy, pozostaje działać. Jak ubezwłasnowolnić starszą osobę? Jako że o ubezwłasnowolnieniu orzekają sądy, należy sporządzić i złożyć wniosek o ubezwłasnowolnienie seniora do sądu okręgowego właściwego dla jego miejsca zamieszkania. Następnie sprawa musi zostać zarejestrowana (nadaje się jej sygnaturę). Kolejne kroki w procedurze ubezwłasnowolnienia seniora to:
- wysłuchanie osoby starszej przez sąd;
- zlecenie biegłym przez sąd sporządzenia opinii na temat stanu zdrowia osoby starszej – specjaliści wypowiadają się, czy senior jest w stanie kierować swoim postępowaniem.
Postępowanie o ubezwłasnowolnienie osoby starszej nie jest zatem jedynie formalnością – sąd dokładnie weryfikuje, czy istnieją przesłanki ku temu, aby ubezwłasnowolnić seniora. Istotne są opinie specjalistów lekarzy, ale sąd nie pomija również wysłuchania seniora. Każde postępowanie jest wyjątkowe, więc w konkretnym przypadku sąd może dopuścić również inne środki dowodowe. Orzeczenie jest wydawane dopiero po przeanalizowaniu całego zgromadzonego w sprawie materiału.
Jeszcze do niedawna wszystkie sprawy o ubezwłasnowolnienie były rozpatrywane przez trzech sędziów zawodowych. Obecnie rozszerzony skład występuje w sytuacji, gdy prezes sądu uzna, że dana sprawa jest złożona i skomplikowana. Warto dodać, że w przypadku spraw o ubezwłasnowolnienie niejednokrotnie ma to miejsce. Procedura ubezwłasnowolnienia osoby starszej przewiduje też obecność prokuratora.
Jak przygotować wniosek do sądu o ubezwłasnowolnienie osoby starszej?
Z uwagi na złożoność spraw o ubezwłasnowolnienie dobrym krokiem może być zlecenie przygotowania wniosku o ubezwłasnowolnienie specjaliście – pomóc może prawnik od spraw rodzinnych.
Prawidłowo napisany wniosek o ubezwłasnowolnienie powinien zawierać:
- datę i miejsce sporządzenia;
- dane wnioskodawcy i uczestników, do których m.in. należy osoba, która ma zostać ubezwłasnowolniona;
- żądanie – należy wskazać, czy jest to wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe, czy też wniosek o ubezwłasnowolnienie całkowite;
- uzasadnienie – przede wszystkim należy wskazać, że np. z powodu choroby psychicznej senior nie ma możliwości podejmowania racjonalnych decyzji.
Do wniosku o ubezwłasnowolnienie osoby starszej np. z demencją czy otępieniem starczym należy dołączyć również załączniki. Przykładowe dokumenty to: dokumentacja medyczna, odpis skróconego aktu urodzenia uczestnika i odpis skróconego aktu urodzenia lub małżeństwa wnioskodawcy. Wymagane jest też potwierdzenie wniesienia opłaty sądowej w wysokości 100 zł.
Sprawy o ubezwłasnowolnienie w Warszawie czy innych miastach Polski nie są rozpatrywane z dnia na dzień. Jest też dobra wiadomość – jeżeli wniosek ubezwłasnowolnienie osoby starszej chorej na chorobę Alzheimera czy Parkinsona zostanie przygotowany skrupulatnie, to sąd nie będzie musiał wzywać do uzupełnienia braków formalnych, a to skróci czas postępowania.
Z czym wiąże się ubezwłasnowolnienie osoby starszej?
Procedura ubezwłasnowolnienia osoby starszej np. z demencją czy innym zdiagnozowanym schorzeniem psychicznym nie kończy się w momencie wydania orzeczenia przez sąd okręgowy – konieczne jest jeszcze wyznaczenie opiekuna lub kuratora. Przedstawiciel ustawowy i kurator mają to samo zadanie – chronić interesy ubezwłasnowolnionego seniora. Do obowiązków opiekuna należy choćby:
- reprezentowanie osoby ubezwłasnowolnionej przed osobami trzecimi i urzędami – opiekun będzie np. występował o świadczenia;
- wyrażanie zgody na leczenie;
- zapewnianie potrzebnych dóbr, w tym organizacja zakupów ubezwłasnowolnionemu seniorowi;
- podjęcie starań o zapewnienie seniorowi miejsca w domu opieki – jeżeli wymaga tego jego stan zdrowia (za zgodą sądu).
Opiekunowie najczęściej nie otrzymują wynagrodzenia za opiekę nad ubezwłasnowolnionym seniorem. Niekiedy jednak sąd może przyznać opiekunowi np. okresowe wynagrodzenie – wymaga to złożenia wniosku.
