Orzeczenie rozwodu nie zawsze jest równoznaczne z zakończeniem wspólnego mieszkania. Nie tak rzadko byli małżonkowie nadal mieszkają razem – z przyczyn finansowych, rodzinnych czy praktycznych. W takiej sytuacji pojawia się wiele pytań: kto zajmuje poszczególne pomieszczenia, jak dzielić koszty, co w przypadku dzieci czy konfliktów? Warto wiedzieć, jak przepisy regulują wspólne mieszkanie po rozwodzie i jakie rozwiązania może zaproponować sąd.
Wspólne mieszkanie po rozwodzie a orzeczenie sądu
Jeżeli małżonkowie w chwili rozwodu zajmują wspólne mieszkanie, sąd co do zasady ma obowiązek rozstrzygnąć, w jaki sposób będą z niego korzystać po ustaniu małżeństwa. Takie orzeczenie nie przyznaje prawa własności do lokalu, lecz jedynie określa zasady tymczasowego zamieszkiwania. Ma ono na celu uregulowanie sytuacji życiowej stron i ograniczenie potencjalnych konfliktów. Sąd może między innymi:
- przydzielić poszczególne pomieszczenia na wyłączny użytek każdego z byłych małżonków,
- wskazać przestrzenie pozostające do wspólnego korzystania,
- określić zasady korzystania z lokalu, w tym ewentualne zakazy lub nakazy dotyczące zachowania stron,
- rozdzielić obowiązki związane z utrzymaniem mieszkania.
Przepisy nie precyzują do kiedy obowiązuje rozstrzygnięcie sądu rozwodowego dotyczące sposobu korzystania z mieszkania. W zależności od danej sytuacji może ono obowiązywać np. do momentu podziału majątku wspólnego, wyprowadzki jednego z małżonków albo innego rozstrzygnięcia dotyczącego lokalu. Zdarza się również, że sąd – na zgodny wniosek stron – może w wyroku rozwodowym orzec o podziale mieszkania lub przyznać je jednemu z małżonków, jeśli pozostali uczestnicy wyrażą zgodę na opuszczenie lokalu bez prawa do lokalu zastępczego.
Celem takiego rozstrzygnięcia, jak podkreślił Sąd Najwyższy, jest przede wszystkim “rozgraniczenie sfery ich uprawnień do tego mieszkania zmierzające – w miarę istniejących możliwości – do ich odseparowania” (uchwała SN z 13 stycznia 1978 r., III CZP 30/77).
Kiedy sąd nie orzeka o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania?
Choć co do zasady sąd w wyroku rozwodowym powinien rozstrzygnąć, w jaki sposób małżonkowie będą korzystać ze wspólnego mieszkania, istnieją jednak sytuacje, w których takie orzeczenie nie zapada. Sąd może odstąpić od orzekania o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania, gdy:
- byli małżonkowie nie mieszkają już razem – jeśli jeden ze współmałżonków zdecydował się na wyprowadzkę przed rozwodem i nie planuje powrotu, nie ma potrzeby ustalać zasad wspólnego korzystania z lokalu; sytuacja wygląda inaczej, gdy nieobecność jest tylko czasowa, np. z powodu pracy za granicą – wówczas sąd może uregulować zasady korzystania z mieszkania;
- mieszkanie jest zbyt małe, aby je podzielić – w przypadku kawalerki czy niewielkiego lokalu nie ma możliwości fizycznego wydzielenia przestrzeni dla każdej ze stron, dlatego sąd rezygnuje z takiego orzeczenia;
- zachodzi konieczność eksmisji jednego z małżonków – jeżeli jedna ze stron swoim nagannym zachowaniem (np. przemocą, nadużywaniem substancji psychoaktywnych) uniemożliwia wspólne mieszkanie, sąd może nakazać jej opuszczenie lokalu.
Warto pamiętać, że eksmisja nie jest możliwa, gdy mieszkanie należy wyłącznie do majątku osobistego jednego z małżonków. W takiej sytuacji prawo własności ma pierwszeństwo, nawet jeśli zachowanie właściciela jest naganne. Wyjątkiem jest sytuacja, o której mowa w art. 11a ustawy o przeciwdziałaniu przemocy domowej.
Jak długo można wspólnie mieszkać po rozwodzie?
Orzeczenie sądu dotyczące sposobu korzystania ze wspólnego mieszkania po rozwodzie ma charakter tymczasowy. Oznacza to, że obowiązuje tak długo, jak długo byli małżonkowie faktycznie zamieszkują razem. Trwa to zazwyczaj do momentu, gdy jedna ze stron wyprowadzi się i ułoży sobie życie w innym miejscu.
Teoretycznie takie rozwiązanie może funkcjonować nawet przez wiele lat, a w skrajnych przypadkach – aż do śmierci jednego z małżonków. W rzeczywistości są to sytuacje bardzo rzadkie. Najczęściej kwestię wspólnego lokalu reguluje później podział majątku, ugoda między stronami lub – w wyjątkowych przypadkach – eksmisja jednego z byłych małżonków.
Warto podkreślić, że orzeczenie sądu nie jest narzędziem mającym utrwalić wspólne zamieszkiwanie po rozwodzie, a tymczasowym rozwiązaniem, które ma zapobiegać konfliktom i ułatwić obu stronom funkcjonowanie do czasu, aż ich sytuacja mieszkaniowa zostanie ostatecznie uregulowana.
Wspólne mieszkanie po rozwodzie a podział majątku
Warto wyraźnie oddzielić dwie kwestie: orzeczenie o sposobie korzystania ze wspólnego mieszkania i orzeczenie o podziale majątku wspólnego. To pierwsze reguluje wyłącznie zasady codziennego użytkowania lokalu – kto zajmuje które pomieszczenie i w jaki sposób strony mają funkcjonować pod jednym dachem. Nie rozstrzyga natomiast o tym, kto jest właścicielem mieszkania czy jaka część przypadnie każdemu z byłych małżonków.
Dopiero postępowanie o podział majątku wspólnego rozwiązuje kwestie własnościowe. Może ono toczyć się w ramach procesu rozwodowego, ale często odbywa się już po jego zakończeniu jako odrębne postępowanie. Podział mieszkania w ramach podziału majątku wspólnego może przybrać różne formy, w zależności od sytuacji i możliwości finansowych stron:
- sprzedaż nieruchomości – a następnie podział uzyskanych środków między małżonków,
- przyznanie mieszkania jednemu z małżonków – z obowiązkiem spłaty drugiego, aby wyrównać udziały.
- podział fizyczny – w sytuacji gdy układ mieszkania lub domu na to pozwala
Niezależnie od tego, czy sąd w wyroku rozwodowym określi zasady korzystania z mieszkania, sprawa własności zawsze będzie musiała zostać ostatecznie uregulowana w drodze podziału majątku.
Wspólne mieszkanie po rozwodzie a dzieci
Przy ustalaniu zasad korzystania ze wspólnego mieszkania po rozwodzie sąd w pierwszej kolejności bierze pod uwagę dobro dzieci. Wynika to wprost z art. 58 § 4 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego: “Orzekając o wspólnym mieszkaniu małżonków sąd uwzględnia przede wszystkim potrzeby dzieci i małżonka, któremu powierza wykonywanie władzy rodzicielskiej”.
Dziecko powinno mieć więc zapewnione stabilne i możliwie komfortowe warunki życia, minimalizujące skutki rozstania rodziców. Sąd analizuje, jak podział mieszkania wpłynie na codzienne funkcjonowanie małoletnich, a także czy w lokalu mieszkają inne osoby, np. dziadkowie czy rodzeństwo jednego z małżonków.
Orzecznictwo Sądu Najwyższego konsekwentnie wskazuje, że dobro dziecka ma charakter nadrzędny i musi stanowić punkt odniesienia w każdej decyzji dotyczącej jego sytuacji. Dlatego ustalenia dotyczące wspólnego mieszkania zawsze są podejmowane z perspektywy potrzeb dzieci, a dopiero w dalszej kolejności uwzględniają interesy dorosłych.
Koszty utrzymania wspólnego mieszkania po rozwodzie
Rozwód nie zwalnia byłych małżonków z obowiązku ponoszenia kosztów utrzymania wspólnego lokalu. Do momentu podziału majątku nadal oboje byłych małżonków ma równe prawa i obowiązki wobec nieruchomości, w tym obowiązek opłacania czynszu, podatków czy ubezpieczenia.
Sposób rozliczeń zależy od tego, kto faktycznie korzysta z mieszkania:
- wspólne zamieszkiwanie – co do zasady wydatki dzielone są po połowie. W szczególnych sytuacjach, np. gdy jeden z małżonków prowadzi w mieszkaniu działalność gospodarczą, sąd może ustalić inne proporcje;
- gdy tylko jedno korzysta z lokalu – osoba, która w nim mieszka, pokrywa koszty wynikające z bieżącego użytkowania (np. prąd, woda, ogrzewanie, śmieci). Z kolei opłaty stałe obciążające nieruchomość (np. podatek od nieruchomości, ubezpieczenie) wciąż powinny być ponoszone przez oboje małżonków proporcjonalnie.
Kiedy możliwa jest eksmisja małżonka ze wspólnego mieszkania?
Eksmisja małżonka to jedno z najdalej idących rozstrzygnięć w sprawach mieszkaniowych po rozwodzie. Sąd może ją orzec, gdy zachowanie jednego z małżonków jest na tyle naganne, że wspólne zamieszkiwanie staje się niemożliwe. Najczęściej chodzi o sytuacje związane z przemocą fizyczną lub psychiczną czy stosowaniem substancji psychoaktywnych. Wówczas ochrona drugiego małżonka i dzieci ma pierwszeństwo przed prawem sprawcy do korzystania z lokalu.
Aby sąd zdecydował się na eksmisję, potrzebne są konkretne dowody potwierdzające naganne zachowanie – np. dokumentacja z interwencji policji, zaświadczenia lekarskie czy zeznania świadków. Samo powoływanie się na trudne relacje czy zdradę małżeńską nie wystarczy, ponieważ zdrada – mimo że moralnie naganna – nie zagraża bezpośrednio bezpieczeństwu domowników.
Eksmisja może być orzeczona także wówczas, gdy lokal stanowi wyłączną własność jednego z małżonków. Po rozwodzie drugi z nich traci wówczas status współlokatora i nie ma podstaw prawnych, by w nim pozostawać. W takim przypadku właściciel ma prawo żądać wyprowadzenia się byłego partnera, a w razie sporu – wystąpić do sądu z pozwem o eksmisję.
Warto jednak pamiętać, że każdy przypadek sąd rozpatruje indywidualnie, mając na uwadze przede wszystkim ochronę bezpieczeństwa i praw członków rodziny. Jeśli masz wątpliwości dotyczące możliwej oceny Twojej sytuacji, rozważ konsultację swojej sprawy z prawnikiem rozwodowym z Warszawy.
Wspólne mieszkanie po rozwodzie bywa wyzwaniem – zarówno od strony prawnej, jak i codziennego funkcjonowania. Orzeczenie sądu reguluje te kwestie tylko tymczasowo, dlatego z czasem konieczne staje się uregulowanie spraw majątkowych i podjęcie decyzji o dalszej przyszłości lokalu. Najważniejsze jest przy tym dobro dzieci oraz zapewnienie stronom poczucia bezpieczeństwa.
Jeśli stoisz przed podobnym dylematem, w Kancelarii Prawnej Szeffner Wspólnicy zapewnimy niezbędne wsparcie, które ułatwić Tobie przejście przez ten proces i uporządkowanie spraw mieszkaniowych w zgodzie z obowiązującymi przepisami.
Najczęstsze pytania o wspólne mieszkanie po rozwodzie
Rozwód często rodzi wątpliwości dotyczące dalszego korzystania z mieszkania. Poniżej znajdziesz odpowiedzi na pytania, które najczęściej pojawiają się w takich sytuacjach.
Czy po rozwodzie muszę od razu wyprowadzić się ze wspólnego mieszkania?
Nie. Do czasu podziału majątku oboje macie prawo korzystać z lokalu. Sąd w wyroku rozwodowym określa zasady wspólnego zamieszkiwania, np. przydzielając poszczególne pomieszczenia.
Jak sąd decyduje, kto i w jaki sposób może korzystać z mieszkania po rozwodzie?
Sąd bierze pod uwagę m.in. układ mieszkania, możliwości wydzielenia przestrzeni, a także potrzeby dzieci. Może wskazać pomieszczenia dla każdej ze stron lub ustalić zasady wspólnego korzystania.
Kto płaci za rachunki i czynsz, jeśli jedno z nas wyprowadzi się z mieszkania?
Koszty bieżącego użytkowania (np. prąd, woda) ponosi osoba, która faktycznie mieszka w lokalu. Natomiast opłaty stałe, takie jak podatek od nieruchomości czy ubezpieczenie, obciążają oboje byłych małżonków proporcjonalnie.
Jak długo można mieszkać razem po rozwodzie na podstawie orzeczenia sądu?
Tak długo, jak oboje faktycznie zamieszkujecie w lokalu. W praktyce najczęściej do czasu wyprowadzki jednego z małżonków, podziału majątku lub eksmisji.
Czy dobro dzieci ma wpływ na orzeczenie dotyczące mieszkania po rozwodzie?
Tak, i to decydujące. Zgodnie z Kodeksem rodzinnym i opiekuńczym sąd w pierwszej kolejności kieruje się potrzebami dzieci oraz tego z rodziców, któremu powierzono opiekę.
Kiedy sąd może orzec eksmisję byłego małżonka?
Gdy jego zachowanie uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie, np. w przypadku przemocy, nadużywania alkoholu czy poważnych zagrożeń dla bezpieczeństwa domowników.
Co się dzieje z mieszkaniem po podziale majątku wspólnego?
Może zostać sprzedane, a środki podzielone, albo przyznane jednemu z małżonków z obowiązkiem spłaty drugiego. Od tego momentu ustaje wspólne prawo do lokalu.
