Zarówno przed, jak i po ślubie małżonkowie mogą dowolnie kształtować panujące pomiędzy nimi stosunki majątkowe. Rozdzielność majątkowa, czyli potocznie intercyza, rodzi jednak wiele pytań, w tym o dziedziczenie. Czy intercyza ma wpływ na dziedziczenie?
Na czym polega intercyza i jakie są jej skutki?
W momencie zawarcia małżeństwa między małżonkami powstaje tzw. ustawowa wspólność majątkowa. Co do zasady oznacza to, że nabyte przez nich – wspólnie bądź osobno – przedmioty lub prawa, jak np. nieruchomości, udziały w spółce, czy wynagrodzenie za pracę stanowią ich wspólną własność. Ażeby uniknąć automatyzmu związanego z obowiązywaniem ustawowej wspólności majątkowej bezpośrednio po zawarciu małżeństwa, prawo przewiduje możliwość podpisania przez małżonków, chociaż także przez nupturientów, umowy majątkowej małżeńskiej, zwanej intercyzą. W niej sprecyzują swoje stosunki majątkowe. Należy jednak mieć na uwadze, że umowa taka nie może być sporządzona w dowolny sposób. Kodeks rodzinny i opiekuńczy w sposób wyczerpujący wskazuje rodzaje majątkowych umów małżeńskich. Możliwości jest kilka – zainteresowani mogą:
- rozszerzyć lub ograniczyć wspólność majątkową albo
- ustanowić rozdzielność majątkową lub rozdzielność majątkową z wyrównaniem dorobków.
Co to jest intercyza? Generalnie jest to synonim umowy majątkowej małżeńskiej. Przy czym potocznie rozumie się przez to obowiązywanie w małżeństwie ustroju rozdzielności majątkowej.
Jeżeli przyszli małżonkowie – nupturienci ustanowią rozdzielność majątkową jeszcze przed zawarciem małżeństwa, to ustawowa wspólność majątkowa nie powstanie, a w trakcie trwania małżeństwa będą oni powiększać jedynie swoje majątki osobiste.
Intercyza a śmierć małżonka – jak rozdzielność majątkowa wpływa na dziedziczenie?
Warto sobie zadać pytanie, czy intercyza działa w przypadku śmierci? Intercyza zostaje ustanowiona na czas trwania małżeństwa i tym samym nie wyklucza małżonka z grona spadkobierców. Gdyby zatem jeden z małżonków zmarł, to drugi będzie po nim dziedziczył – na podstawie testamentu albo zgodnie z zasadami dziedziczenia ustawowego. Jeżeli małżonkowie nie chcą po sobie dziedziczyć, potrzebna będzie dodatkowa umowa, a w jej sporządzeniu pomóc może prawnik rodzinny.
Chociaż intercyza pozostaje neutralna wobec kwestii powołania do spadku, to może ona mieć znaczenie w odniesieniu do wysokości poszczególnych udziałów spadkowych. Nie bez znaczenia będzie tutaj rodzaj zawartej intercyzy.
Brak intercyzy a śmierć małżonka
Jeżeli małżonkowie nie zdecydowali się na intercyzę (czyli w przypadku ustawowej wspólności majątkowej), to co do zasady, spadek będzie składać się z dwóch części – majątku osobistego zmarłego i połowy majątku wspólnego małżonków. Do spadku po zmarłym małżonku powołany zostanie jego małżonek oraz dzieci. Zgodnie z przepisami dziedziczą oni w częściach równych, przy czym część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż ¼ całości spadku.
Przykład: Pani Anna zastanawia się, ile będzie wynosić spadek po jej mężu. Za życia męża małżonkowie nie zdecydowali się na intercyzę. Zmarły miał majątek osobisty w wysokości 50 000 zł. W trakcie małżeństwa małżonkowie dorobili się majątku wspólnego w wysokości 400 000 zł. Spadek będzie zatem wynosić 250 000 zł (50 000 zł + połowa z 400 000 zł). Jeżeli małżonkowie mieliby jedno dziecko, to żona i dziecko dziedziczyliby po połowie (po 125 000 zł).
Intercyza a dziedziczenie po śmierci małżonka
W przypadku rozdzielności majątkowej spadkiem będzie cały majątek pozostawiony przez zmarłego. W tym przypadku nie ma konieczności podziału majątku wspólnego zgromadzonego przez małżonków, a powód jest prosty – takiego majątku nie ma. To powoduje, że dużo łatwiej jest ustalić spadek po intercyzie. Jeżeli zmarły nie pozostawił testamentu, zastosowanie mają zasady dziedziczenia ustawowego.
Przykład: Jeszcze przed ślubem Roman i Agata podpisali intercyzę, gdyż już wówczas Agata prowadziła ryzykowną działalność gospodarczą. W ostatnich latach życia w biznesie nie szło jej najlepiej i dlatego w chwili śmierci miała niewielki majątek osobisty – jego wartość została ustalona na 50 000 zł. Spadek po Agacie zostanie podzielony w równych częściach między Romana i dwójkę ich wspólnych dzieci.
Warto pamiętać, że intercyza przedmałżeńska czy intercyza zawarta w czasie małżeństwa nie oznacza, że w skład spadku nie będą wchodzić zobowiązania. Przeciwnie – małżonek zmarłego może odziedziczyć po nim długi. Jak uniknąć takiego scenariusza? Pomóc może prawnik od spraw spadkowych, który wskaże optymalne rozwiązanie po zapoznaniu się ze sprawą.
Intercyza a prawo do zachowku w przypadku śmierci współmałżonka
Małżonkowie mogą nie tylko zdecydować się na intercyzę, ale każdy z nich może też sporządzić testament. Nie można wykluczyć sytuacji, gdy osoba sporządzająca testament pominie w tym dokumencie swojego małżonka. W takiej sytuacji pominięty małżonek może ubiegać się o zachowek. Musi on jednak pamiętać o tym, że żądanie zachowku jest ograniczone czasowo – nie warto zatem zwlekać.
Jeżeli małżonkowie są zgodni co do tego, że nie chcą po sobie dziedziczyć, to – poza testamentem – mogą też rozważyć podpisanie wspomnianej już umowy o zrzeczeniu się dziedziczenia.
Najczęstsze pytania - kto dziedziczy w przypadku śmierci małżonka
Czy intercyza może spowodować, że nie będę spadkobiercą swojego małżonka?
Nie — intercyza, czyli rozdzielność majątkowa, nie wpływa na prawo do dziedziczenia ustawowego. Małżonek nadal jest w pierwszej kolejności uprawniony do spadku, nawet przy intercyzie.
Czy intercyza ma wpływ na wielkość mojego udziału w spadku?
Nie, intercyza nie wpływa na wielkość udziału spadkowego małżonka, może natomiast wpływać na skład majątku spadkowego. Rozdzielność majątkowa będzie bowiem oznaczać, że do masy spadkowej wchodzić będzie wyłącznie majątek osobisty zmarłego małżonka, a nie jeszcze połowa majątku wspólnego jak ma to miejsce w przypadku wspólność majątkowej małżeńskiej.
Czy intercyza chroni mnie przed długami zmarłego małżonka?
Nie — intercyza obowiązuje tylko za życia. Po śmierci nie chroni przed dziedziczeniem długów. Można jednak ograniczyć odpowiedzialność, przyjmując spadek z dobrodziejstwem inwentarza lub odrzucając go.
Co, jeśli nie było intercyzy — czy wtedy automatycznie dziedziczę cały majątek?
Nie, w razie braku intercyzy w skład masy spadkowej wchodzi majątek osobisty zmarłego małżonka oraz połowa majątku wspólnego małżeńskiego.
Czy można całkowicie wykluczyć małżonka z dziedziczenia?
Aby to zrobić, konieczna jest notarialna umowa o zrzeczeniu się dziedziczenia. Intercyza sama w sobie nie wyłącza obowiązku dziedziczenia.
